قویترین حربه ی شیطان که با آن می تواند آدمی را به چاه تاریک گمراهی کشانده و نور ایمان را در وجودش خاموش نماید، عصبانیّت نابجا است.

عصبانیت بخشی طبیعی از حالات انسان است که کنار آمدن با آن همیشه هم آسان نیست. وقتی افراد نمی توانند آنرا کنترل کنند، آزار وآسیب هایی که می رسانند کاملاً مشهود است.
خیلی افراد عصبانیت خود را پنهان می کنند. خیلی ها آن را با خشم و غضب بیرون می دهند. برای خیلی های دیگر هم، عصبانیت یک حالت مزمن و سخت است که عادت خشم و عصبانیت بطور مداوم نمود می کند.

احساساتي كه آدمي تجربه مي كند مثل شادي ، خشم و... رفتار را فعال و هدايت مي كنند. هيجان را هم عوامل دروني وهم عوامل بيروني مي توانند تحريك و راه اندازي كنند. هيجان نه تنها مضّر نيست ، بلكه لازمه. زيرا نمي توانيم هيجان ها را از زندگي دور كنيم . تنها كاري كه مي توانيم انجام دهيم اين است كه يا از وقوع آنها بكاهيم ، يا ياد بگيريم كه چگونه با آنها سازگاري (مثل غم ) يا مقابله (مثل خشم ) داشته باشيم . همه ي ما عصبانيت را احساس كرده ايم و مي دانيم كه چيست. عصبانيت عموما" رفتار كاملا" طبيعي انسان هاست. اما زماني كه عصبانيت خارج از كنترل و ويرانگري باشد ، مي تواند مشكلاتي دركار ، ارتباطات اجتماعي و حتي در كل كيفيت زندگي به وجود آورد . ممكن است كار به جايي برسد كه شما احساس كنيد اسيرهيجان قدرتمندي هستيد كه نمي توانيد از آن اجتناب كنيد. هيجان عصبانيت مي تواند يك احساس آزار دهنده باشد يا يك عمل وحشيانه . هدف ما در اين بحث اين است كه به افراد كمك كنيم تا بتوانند عصبانيت را درك و آن را كنترل كنند.

مقدمه:

درعصرحاضر پیشرفت علم سرعت شگرفی پیدا کرده است که این پیشرفت بجای اینکه در خدمت آرامش روح وروان انسان قرار گیرد سطح توقعات او را بالا تر برده است.بگونه ای که فاصله داشته ها و خواسته هایش بسیار زیاد شده است وبا اینکه به ظاهر رفاه او بیشتر شده دغدغه هایش نیزفزونی یافته واین چالش درونی باعث سلب آرامش وایجاد عدم رضایت می گردد.و خود را بصورت عصبانیت و خشم نشان می دهد.

 عصبانیت می تواند عوامل گوناگونی داشته باشد از جمله:
-1 حسادت،
2-کم‏حوصلگی و کم‏ظرفیتی،
-3 ضعف و ناتوانی مزاج،
-4 عدم اعتماد به نفس و خودکم‏بینی،
-5 حساسیت‏های افراطی،
6 -منفی بافی و سوء ظن به دیگران،
-7 همانندسازی و تقلید از والدین، همسالان و همکلاسان و...
اما دلیل آنهر چه که باشد، با راه‏کارهایی که ارائه می شود، تا حدود زیادی میتوان از آنپیشگیری نمود:
1- هنگامی که عصبانی میشوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید؛ مثلاً مقداری قدم بزنید و سعی کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شماست، مقداری آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شستشو دهید.
 2- اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بیحوصلگی و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید.
 3- چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه‏های خود را شل کنید تا آرامش عضلانی پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید.
 -4به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصی نیفتاده است؛ مگر آسمان به زمین آمده؟ بقیه در چنین مواردی چه میکنند؟ آیا همه عزا میگیرند؟ هر کسی به کاری مشغول میشود و اعتنایی به این گونه موارد نمیکند.
 5- فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابجا و خلاف انتظار آماده سازید و به این معنا که همیشه این انتظار را داشته باشید تا دیگران با شما به بدترین شکل برخورد داشته باشند و خود را برای تحمل آن آماده کنید.
 -6 اگر برخی موارد سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد سریع خود را سرزنش و حتی در لفظ اظهار پشیمانی نمایید و وعده‏ها و قولی که با خود داشتید را در ذهن خویش حاضر سازید.
 7- از خود ارزندگیهای نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از اندازه برای خود اجتناب ورزید و تنها هنجارها را رعایت کنید و لذا به سراغ رفتارهای متواضعانه همانند تقدم در سلام، همنشینی مناسب با افراد پایین‏تر، ابراز ارادت به کوچکترها، مصافحه و احوالپرسی با دیگران به خصوص طبقه پایین‏تر، تفریح و صحبت با دیگران اقدام کنید.
 8- ذکر «لا حول و لا قوة الا بالله» را زیاد بر زبان جاری سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید و تکرار اذکار: «استغفرالله ربی و اتوب الیه» و «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم».
- 9 به هنگام احساس عصبانیت، سریع تغییر وضعیت و موقعیت دهید و از آن محیط دور شوید مثلاً اگر در منزل این حادثه رخ داد لباس پوشیده و منزل را ترک کنید.
10- وقتی که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید برای مدتی (حدود 10تا 15 دقیقه) راه دریافتهای حسی خود را سد سازید مثلاً جلوی گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت‏های عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند.
 -11اگر رفتار و یا صفتی که در شخصی هست موجب عصبانیت شما شده است آن رفتار را شوخی تلقی کرده و به شکلی خود را از تیررس آنها دور در نظر بگیرید یعنی به گونه‏ای از مخاطب در نظر گرفتن خویش در برابر رفتارهای دیگران پرهیز کنید مثلاً از مشاهده کسی که فحش میدهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت‏های حسی را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید.
 12- توجیه رفتارهای خلاف انتظاری که از دیگران سر میزند توجیه مناسب داشته باشید و آنها را مقصر تلقی نکنید تا موجب شود به خود اجازه عکس العمل بدهید مثلاً بگویید خودم از این فرد بدتر رفتار میکنم او اشتباه گرفته مقصر نیست اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است.
 13- به نظرات و عقاید دیگران احترام قائل شوید و به دیده احترام به آنها بنگرید و حتی محترمانه با آنها رفتار کنید.
 14- در برخی کارهای مهم با مشورت خواستن از دیگران تصمیمات خود را استحکام بخشید و از اقدامات عجولانه و خام بپرهیزید.

 15- بیشتر با افراد حلیم صبور و غیرعصبی و خوش‏بین معاشرت کنید و از دوستی و حرف‏شنوی افراد تند مزاج پرهیز کنید.
  -16 همیشه خودتان و رفتارتان را درست و صحیح تلقی نکنید و احتمال خطا در کارهای خود را بدهید.
17- سعی کنید به عنوان تمرین گاهگاهی با افرادی که سلیقه آنها را نمیپسندید برخورد کوتاه مدت داشته باشید و با صاحبان دیگر انتظار مراوده کوتاه مدت داشته باشید.
18- موارد فوق را در برنامه‏ای منظم با درج موارد آن در یک جدول و نمره دادن به عملکرد خود و رعایت این امور سعی در تقلیل موارد تخلف داشته و همت خود به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید.
برای اصلاح عادات بد اخلاقی باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد.

بعد نظری:

باید در آن آثار سو اخلاق بد و نتایج نامطلوب و زیانبار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اندیشه کرد و به اصطلاح باید عاقبت اندیشی نمود. مرد آخر بین مبارک بنده ای است.اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.
اگر فردی درک کند، عادات و اخلاق بد، روح ملکوتی او را آلوده می سازد و سعادت جاوید و ابدی را از او سلب می کند و با این اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصیت حقیقی خود را می سازد و سپس با همین اخلاق بد محشور می گردد و این اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمی شود و همنشین دایمی او است مسلما در اخلاق و اعمالش تجدید نظر می کند و به فکر اصلاح می افتد پس مرحله اول شناخت درست و واقعی آثار اخلاق و اعمال بد است که فهم آن به منزله نیمی از درمان و اصلاح آنها است.

1.        بعد عملی:

چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد.
بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام کرد.مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم رنگ شدن و ریشه کنی صفات و اخلاق بد نقش اساسی دارند.هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است.
به طور مثال در مورد صفت زشت تکبر: اگر انسان آثار سو تکبر را مورد مطالعه قرار دهد که از جمله آلودگی به کفر و شرک و محروم شدن از علم و دانش و زمینه فراهم شدن برای بسیاری از گناهان دیگر و تنفر مردم و دور شدن آنها از فرد متکبر است ، قدری به خود می آید و در فکر درمان آن می شود.
سپس در مقام عمل با تواضع در عمل (هر چند در ابتدا به صورت مصنوعی و غیر واقعی باشد) و سلام کردن به دیگران و نشست و برخاست با فقرا و ضعیفان و امتیاز قایل نشدن برای خود، کم کم تواضع را عادت خود و سپس آن را در وجودش ریشه دار و به صورت ملکه در می آورد و سایر عادات و اخلاق بد نیز به همین ترتیب ولی به تدریج و بامدارا قابل درمان و معالجه است. شرکت در مراسم مذهبی و مراسم دعا و توسل و تلاوت قرآن کریم و نیز معاشرت با دوستان صلاح و با تقوا و با اخلاق و مطالعه سیره امامان (علیهم السلام) و اخلاق بزرگان از علمای دین در رفع مشکل و اصلاح فرد تأثیر به سزایی دارند.

         انواع عصبانیت:

عصبانیت 10 نوع مختلف دارد:
اجتناب از عصبانیت:این افراد اصلاً از عصبانیت خوششان نمی آید. خیلی ها از عصبانیت خودشان یا دیگران واهمه دارند و می ترسند که کنترل خود را از دست بدهند. خیلی ها فکر می کنند عصبانی شدن کار زشتی است. این دسته از افراد تصور می کنند که باید همیشه مهربان و خوش خلق باشند تا احساس آرامش و امنیت کنند.
البته اینها هم مشکلاتی دارند. عصبانیت می تواند به ما کمک کند وقتی اشکالی در کار وجود دارد آنرا برطرف کنیم. اما این دسته افراد، احساس گناه می کنند. به همین خاطر از خطاهای دیگران می گذرند.
عصبانیت موزی: این افراد هیچوقت نمی گذارند که دیگران متوجه عصبانیت آنها بشوند. گاهی اوقات حتی خودشان هم نمی دانند که چقدر عصبانی هستند. اما این عصبانیت به شکل های مختلف نمود پیدا می کند مثل فراموش کردن مسائل یااینکه می گویند می خواهند کاری را انجام دهند اما هیچوقت دنبال آنرا نمی گیرند. گاهی هم فقط می نشینند و فکر دیگران را خراب می کنند. این افراد مظلوم و صدمه دیده به نظر می رسند و باعث می شود که مدام از آنها بپرسید، "چرا از دست من عصبانی هستی؟" وقتی با این رفتارهایشان فکر دیگران را خراب می کنند، روی زندگی خود کنترل پیدا می کنند. اما با همه این حرف ها نیازها و خواسته های خودشان را هم گاهی فراموش می کنند. نمی دانند باید با زندگی خود چه بکنند و این منجر به خستگی، بی حوصلگی و نارضایتی از روابطشان می شود.

 عصبانیت پارانویایی:

 این نوع عصبانیت زمانی اتفاق می افتد که کسی از طرف دیگران مورد تهدید غیرمنطقی قرار گرفته است. آنها همه جا دنبال خشونت هستند. مطمئن هستند که دیگران می خواهند متعلقاتشان را از آنها بگیرند. فکر می کنند که دیگران می خواهند به آنها آسیب فیزیکی یا کلامی بزنند. به خاطر همین تصورات بیشتر اوقات خود را با حسادت صرف گارد گرفتن و دفاع کردن از چیزهایی که فکر می کنند به آنها تعلق دارد می کنند—عشق همسرشان، پولشان، یا چیزهای باارزش دیگری که دارند. افرادیکه عصبانیت پارانویایی دارند عصبانیتشان را به این و آن هم می دهند. بدون اینکه متوجه عصبانیت خودشان باشند، فکر می کنند همه آدم های دیگر عصبانی هستند. آنها راهش را پیدا کرده اند که چطور بدون احساس گناه عصبانی شوند. هیچ امنیتی در زندگی خود احساس نمی کنند و به هیچکس هم اعتماد ندارند. قضاوت ضعیفی دارند چون عصبانیت و احساسات خودشان را با عصبانت بقیه اشتباه می گیرند. آنها عصبانیت خود را در کلمات و چشمان دوستان، همکاران و نزدیکان خود می بینند و همین باعث سرگشتگی آنها می شود.

عصبانیت ناگهانی:افرادیکه عصبانیت ناگهانی دارند، مثل یک صاعقه ای در یک روز تابستانی منفجر می شوند.. از هیچ نقطه خاصی نشانه نمی گیرند، منفجر و بعد ناپدید می شوند. گاهی اوقات فقط رعد و برق است، و خیلی زود از بین می رود. اما معمولاً باعث آزاد و اذیت خیلی ها می شود. آنها که عصبانیت ناگهانی دارند، همه احساسات خود ر ا رها می کنند و بعد احساس خوبی به آنها دست می دهد و حس می کنند که رها شده اند. نداشتن کنترل مشکل اصلی این دسته افراد است. این عصبانیت ها می تواند برای خود فرد و دیگران خطر بزرگی محسوب شود. آنها معمولاً حرف هایی می زنند و کارهایی می کنند که بعداً از آن پشیمان می شود اما آنموقع دیگر خیلی دیر شده است و پشیمانی سودی ندارد.

عصبانیت شرماگین: آنهایی که به توجه زیادی نیاز دارند یا خیلی به انتقاد حساس هستند معمولاً دچار این نوع عصبانیت می شوند. کوچکترین انتقادی احساس شرم و خجالت را در آنها زنده می کند و متاسفانه این افراد خودشان را خیلی دوست ندارند. احساس می کنند بی ارزش هستند، به اندازه کافی خوب نیستند، و کسی آنها را دوست ندارد. و وقتی کسی به آنها بی محلی می کند یا حرفی منفی درموردشان می زند، آن را نشانه این می دانند که آن فرد دوستشان ندارد. و این خیلی آنها را عصبانی می کند. با خودشان فکر می کنند، "تو باعث شدی من احساس بدی پیدا کنم به خاطر همین تلافی اش را سرت درمی آورم." آنها با مقصر کردن، انتقاد کردن، و مسخره کردن دیگران این حس خجالت و شرم را از بین می برند. عصبانیت آنها به آنها کمک می کند از هر کسی که باعث شده آنها احساس شرم و خجالت کنند، انتقام بگیرند. اما این شیوه عصبانیت خیلی خوب عمل نمی کند. چون باعث می شود کسانی را که دوست دارند ناراحت کنند. عصبانیت و از دست دادن کنترل فقط باعث می شود که احساس بدتری نسبت به خودشان پیدا کنند.

عصبانیت تعمدی: این عصبانیت برنامه ریزی شده است. کسانی که از این نوع عصبانیت استفاده می کنند معمولاً از کار خود آگاهند. واقعاً احساس عصبانیت نمی کنند، حداقل در ابتدای کار. دوست دارند دیگران را کنترل کنند و به نظرشان بهترین راه برای آن عصبانیت است و حتی گاهی اوقات خشونت. قدرت و کنترل چیزی است که از این عصبانیت به دنبال آن هستند. هدف آنها این است که به تهدید و ارعاب دیگران، به آنچه که می خواهند برسند. این روش تا وقتی موثر است اما در طولانی مدت بی اثر می شود. مردم بالاخره راهی برای خلاصی و فرار از این عصبانیت ها پیدا می کنند.

عصبانیت اعتیادی:برخی افراد به آن احساسات قوی که همراه باعصبانیت می آید نیاز دارند. حتی اگر مشکلاتی که عصبانیتشان به وجودمی آورد را دوست نداشته باشند، شدت آنرا دوست دارند. عصبانیت آنها بیشتر نوعی عادت بد است که اشتیاق احساسی ایجاد میکند. جالب و سرگرم کننده نیست، اما قوی است. این افراد وقتی از عصبانیت منفجر می شوند، قدرت بسیار بالایی احساس می کنند. احساس می کنند زنده اند و سرشار از انرژی هستند. اما همه اعتیادها به نوعی مخرب است. این اعتیاد هم از قاعده مستثنی نیست. آنها نمی توانند راه های دیگری برای شاد شدن پیدا کنند و به خاطر همین به عصبانیت تکیه می کنند.

عصبانیت عادتی:

 عصبانیت می تواند به یک عادت بد تبدیل شود. آنهایی که عادتاً افرادی عصبانی هستند، همیشه دچار عصبانیت می شوند که بیشتر مواقع سر مسائل بسیار کوچک و پیش پا افتاده است.. در همه چیز و همه کس دنبال بدنترین نکته هستند. همیشه با احساس عصبانیت از چیزی به رختخواب می روند و حتی خواب هایی که می بینند هم با این عصبانیت دمخور است. افکار عصبانی آنها باعث می شود دعواها و مشاجرات بیشتر و بیشتری داشته باشند. حتی بااینکه خوشان هم از این وضعیت ناراضی هستند، اما نمی توانند دست از این عصبانیت ها بردارند. آنها نمی توانند به کسانی که دوستشان دارند نزدیک شوند چون عصبانیتشان بین آنها فاصله می اندازد.

.عصبانیت اخلاقی:بعضی افراد فکر می کنند حق دارند عصبانی شوند چون یکی قانونشکنی کرده است. این باعث می شود فردی که قانونشکن، بد، شریر، گناهکار و بدجنس است تنبیه شود. این افراد معمولاً به خاطر اشتباهات و کارهاینها کم بدی که دیگران انجام می دهند، عصبانی می شوند. می گویند که حق دارند از باورها و اعتقاداتشان دفاع کنند. حس برتری اخلاقی به آنها دست می دهد.. وقتی به خاطر این دلایل عصبانی می شوند به هیچ وجه احساس گناه نمی کنند. حتی در عصبانیتشان هم خودشان را از دیگران برتر و والاتر می دانند. طرز فکر این افراد سیاه و سفید است و دنیا را خیلی ساده می بینند. نمی توانند کسانی را که با آنها تفاوت دارند را درک کنند. تفکرات آنها خشک و سختگیرانه است.
نفرت: نفرت نوعی سخت از عصبانیت است. یک نوع زننده و بد از عصبانیت است که زمانی اتفاق می افتد که فرد به این نتیجه می رسد که آن فرد مقابل کاملاً بد است. بخشیدن آن فرد به نظر غیرممکن می آید و درعوض ترجیح می دهند که او را تحقیر کرده و از او متنفر شوند. نفرت با عصبانیتی شروع می شود که برطرف نمی شود. بعد به خشم و کینه مبدل می شود و بعد یک نفرت واقعی که ت ابدیت ادامه می یابد. این افراد معمولاً دنبال این هستند که چطور آن فردرا تنبیه کنند و معمولاً به آن فکرمی کنند. آنها تصور می کنند که خودشان قربانی هایی معصوم هستند. و دنیایی دشمن برای خودشان می سازند که باید با آنها جنگ کنند و با نفرت و کینه با آنها مقابله می کنند. اما این تنفر به مرور زمان آسیب ها و تخریب های زیادی ایجاد میکند. افراد متنفر نمی توانند با زندگی کنار بیایند.

عصبانیت یک حس نیرنگ آمیز است که وقتی ندانید چطور باید از آن استفاده کنید، استفاده از آن برایتان دشوار خواهد بود. خیلی وقت ها می تواند کمک خوبی به شمار برسد البته به شرط اینکه در دام هیچکدام از عصبانیت هایی که توضیح دادیم نیفتید.

 آنهایی که خوب از عصبانیت استفاده می کنند روابط نرمال و سالمی با عصبانیت خود دارند. عصبانیت به نظر آنها این است:
· عصبانیت بخشی عادی از زندگی است.
· نشانه خوبی برای وجود مشکل در زندگی فرد می باشد.
· اعمال توام با عصبانیت باید با دقت کنترل شوند. لزومی ندارد چون می توانید حتماً باید عصبانی شوید.
·عصبانیت اگر در حد اعتدال باشد هیچوقت کنترل فرد از دست نمی رود.
· هدف حل مشکل است نه فقط ابراز عصبانیت.
· عصبانیت به طریقی نشان داده می شود که دیگران قادر به درک آن باشند.
· عصبانیت موقتی و زودگذر است. وقتی مشکل حل شد، از بین می رود.
وقتی مهارت های درست و صحیح برای عصبانی شدن را یاد بگیرید و تمرین کنید، هیچوقت از عصبانیتتان بعنوان یک بهانه استفاده نخواهید کرد. مسئولیت حرفهایی که می زنید و کارهایی که می کنید را گردن می گیرید حتی اگر از عصبانیت جنون پیدا کنید.هرچه بیشتر درمورد طریقه عصبانیت شخصی خود بدانید، کنترل بیشتری روی زندگیتان خواهید داشت. آنوقت می توانید عصبانیت و خشم اضافی و بیهوده را نادیده بگیرید.

     عصبانیت و راه درمان آن بوسیله قران واحادیث

وقتی انسان در زندگی با حوادث ناخوشایند روبرو می شود و آنها را مطابق میل خود نمی بیند همواره در مقابل آنها عکس العمل نشان می دهد شاید شایع ترین نوع عکس العمل در این لحظات ناخوشایند، خشم و عصبانیّتی باشد که آدمی از خود بروز می دهد.

در این لحظه ی خطر آفرین فشار قابل ملاحظه ای به سیستم عصبی انسان وارد می شود به گونه ای که مغز انسان شدیداً تحت تأثیر قرار گرفته و قدرت هرگونه فکر و اندیشه ای را از او سلب می نماید، طبیعی است که اثر این خشم درونی به ظاهر انسان نیز سرایت نموده و شکل ظاهری صورت را تغییر می دهد، اگر در همان حال آینه ای به دست او بدهند، از مشاهده ی چهره ی زشت و زننده ی خود بسیار متنفر می شود. شکی نیست که هیچ انسان عاقل و صاحب شعوری عصبانیّت را دوست ندارد، بلکه به شدّت از آن متنفّر بوده و همواره در آسمان قلب خود این آرزو را می پرواند که از شرّ این خصلت شیطانی نجات یافته و خود را از آثار زیانبار آن برهاند.

ما در این نوشتار در پی یافتن راه درمانی برای این بیماری مهلک روانی هستیم، با دقت در اطراف این موضوع و جستجو در میان روایات حیات بخش ائمّه ی معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) می توان این گونه نتیجه گرفت که راجع به این بیماری خطرناک دو نوع درمان مطرح است: 1- درمان موقّت. 2- درمان قطعی؛ که ما در ادامه به بیان آنها می پردازیم.

درمان موقّت

در این نوع از درمان باید به نکاتی که در ذیل مطرح می شود توجّه و آنها را به کار ببندیم:

1- تلقین آثار شوم خشم:

قبل از آنکه شعله های آتش غضب، بر قلب و جان ما چیره و آن را احاطه نماید در آثار زیانبار آن بیندیشیم و مرتب آنها را به خود تلقین نماییم به این صورت که بگوییم غضب خرمن ایمان را به آتش کشیده و دنیا و آخرت انسان را به باد فنا می دهد، غضب دوستی ها را کم و دشمنی ها را زیاد می کند، غضب ما را در معرض آتش خشم خدا قرار می دهد، غضب عمر را کم و سلامتی انسان را به خطر می اندازد و...

این تلقین  های مثبت کم کم بر جان آدمی اثر گذاشته و دل را آرام می کند.

2-گفتن ذکر شریف «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم»¹:

شکی نیست که آتش خشم را شیطان در قلب آدمی، روشن می سازد و اوست که بر افزایش آن پافشاری دارد و لذا برای ریشه کن شدن عصبانیّت باید شیطان را از خود دور نماییم که این ذکر شریف در این موضوع بهترین نقش را می تواند ایفاء نماید.

3-گفتن ذکر شریف «لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم»:

در حدیثی وارد شده که ابلیس به حضرت موسی گفت: از خشم بپرهیز و زمانی که خشمگین شدی بگو (لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم) که در اثر آن خشم تو فرو می نشیند.²

4-فرستان صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و آل پاک و مطهرش³

: یکی دیگر از راههای درمان عصبانیّت فرستادن ذکر شریف صلوات است که امید است مؤمنین با این ذکر زیبا و دلنشین بتوانند آتش خشم را فرو نشانده و آسمان دل خود را با آن بهاری نمایند.

حب نفس ریشه ی بسیاری از صفات زشت و ناپسند در انسان است، و در واقع چون بذری مسموم می باشد که در زمین قلب آدمی کاشته شده و محصولی ندارد جزء میوه ی تلخ مال دوستی، جاه طلبی، تکبر و غرور و ...

5- سجده کردن:

یکی دیگر از درمان های مؤثر در جهت کنترل عصبانیّت آن است که به هنگام عصبانیّت، صورت را بر زمین گذاشته و به درگاه خداوند بی همتا سجده نماید و از آن قدرت بی مثال برای فروکش کردن این آتش شیطانی یاری بجوید.

ابو سعید خدری از پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل می کند که حضرت فرمود: غضب جرقه ای است که در قلب انسان قرار می گیرد، آیا نمی بینید که چشمان او سرخ و رگ های او متورّم می شود. کسی که چنین حالتی در خود مشاهده کرد، صورتش را بر زمین گذارد (و برای خدا سجده نماید) به یقین هرکس چنین کند و به درگاه خدا پناه برد و از او رفع شیطان و خشم را بخواهد، آرامش می یابد.⁴

6-تغییر حالت دادن:

در روایات دلنشین معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) وارد شده که اگر شخص عصبانی نشسته، بایستد و اگر ایستاده بنشیند و صورت از آن صحنه برگرداند یا دراز بکشد و یا از محل دور شود و خود را به کار دیگری مشغول سازد. این تغییر حالت در فرونشاندن آتش خشم بسیار مؤثر و مفید است.

اینک به یک نمونه از این روایات حیات بخش اشاره می کنم:

امام صادق (علیه السلام) از پدر بزرگوارش امام باقر (علیه السلام) روایت می کند که در نزد ایشان درباره ی خشم سخن به میان آمد و ایشان فرمود: همانا مرد خشمگین می شود تا جایی که هرگز خشم او فرو نمی نشیند و خشنود نمی گردد و در اثر آن وارد جهنّم می گردد، پس هر مردی که در حال ایستاده به خشم آمده بنشیند، زیرا در این صورت به زودی پلیدی شیطان بیرون می رود و اگر نشسته باید بایستد.⁵

7- تماس بدنی از طریق لمس

این نوع از درمان مربوط به خویشاوندان محرمی است که انسان نسبت به آنها خشمگین شده است، در این روش آمده که بر بدن شخصی که شما از او خشمگینید دست بزنید و بدن او را لمس نمایید که از این طریق خشم شما فروکش می نماید و آرام می گیرید. ششمین امام همام امام صادق (علیه السلام) در این باره به زیبایی می فرماید: هر مردی که بر خویشاوند خود خشم گرفت، باید به سوی او رود و به او نزدیک شود و با او تماس گیرد، زیرا خویشاوند هنگامی که خویشاوند خود را لمس کند آرامش می یابد.⁶

8- وضوء گرفتن و غسل کردن:

شستن دست و صورت و رساندن آب بر بدن در خاموش نمودن آتش خشم موثر است که در این میان وضوء گرفتن و غسل کردن نقش مؤثّرتری دارد که در شستشوی عادی چنین تأثیری وجود ندارد.

در روایتی زیبا و دلنشین از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) وارد شده که حضرت فرمود: (اذا غضب احدکم فلیتوضا و الیغتسل فان الغضب من النار)⁷. هنگامی که یکی از شما خشمگین شد پس وضوء بگیرد و غسل کند، زیرا غضب از آتش است.

این دستور مشکل گشا از پیامبر عزیز اسلام (صلی الله علیه و آله) بدین جهت است که خشم آتشی است که از درون انسان بر می خیزد و آثارش در ظاهر انسان نمایان می شود به گونه ای که کمتر عضوی از اعضاء بدن است که تحت تأثیر آن واقع نشود و لذا حرارت این آتش اعضاء بدن را فرا گرفته و آنها را می آزارد. طبیعی است که بهترین چیزی که می تواند حرارت ایجاد شده را پایین آورده و به انسان آرامش بخشد، آب است.

عدّه ای در اثر جهل و نادانی عصبانیّت را جوانمردی و شجاعت و بزرگی می دانند و از خشم و غضبی که از خود به نمایش می گذارند تعریف و تمجید می نمایند و همیشه سعی در حفظ این حالت حیوانی دارند در حالی که میان این دو تفاوت اساسی وجود دارد. غضب نشانه ضعف ایمان و عقیده است بر خلاف شجاعت که نشانه ی قوّت ایمان و عقیده است

درمان قطعی

این نوع از درمان بستگی به شناخت اسبابی دارد که قوه ی غضب را تحریک می کند که از طریق شناسایی این اسباب می توان آنها را ریشه کن و برای همیشه این آتش برخاسته از جان را خاموش نمود. که ما در ادامه به ذکر این اسباب می پردازیم

-1 حب نفس (خود پسندی):

حب نفس ریشه ی بسیاری از صفات زشت و ناپسند در انسان است، و در واقع چون بذری مسموم می باشد که در زمین قلب آدمی کاشته شده و محصولی ندارد جزء میوه ی تلخ مال دوستی، جاه طلبی، تکبر و غرور و ...

انسان خود پسند، بیماری است سرطانی، که غدّه ی مهلک حب نفس را در کالبد وجودش به همراه دارد، او هرچه سریعتر باید نسبت به ریشه کن نمایی آن اقدام نماید در غیر این صورت سرطان تمام وجودش را گرفته و در نهایت به هلاکت روح ایمانی او می انجامد. چنین انسانی به شدّت برای مقام و منزلت پوشالی و ساختگی خود ارزش قائل است و لذا طبیعی که برای مال و ثروت و علم و مقام نیز به همین اندازه ارزش قائل باشد، زیرا او مقام و منزلت و بزرگی خود را مرهون همین امور می داند و لذا اگر موقعیّت امور یاد شده به خطر بیفتد با جان و دل و با تمام قوا از آنها دفاع می نماید و به هنگام دفاع به طور غریزی و قهری، قوّه ی غضبش شروع به فعالیت نموده و او را تبدیل به یک فرد خشمگین و عصبانی می نماید.

بنابراین بر هر مؤمن خداباوری لازم و ضروری است که به منظور حفظ ایمان و رهایی از آثار ویرانگر خشم، برای همیشه پای بر روی خواسته ی دل نهاده و حبّ نفس را از خانه ی قلب خویش بیرون نماید.

-2 تلقّی نمودن عصبانیّت به عنوان شجاعت:

 عدّه ای در اثر جهل و نادانی عصبانیّت را جوانمردی و شجاعت و بزرگی می دانند و از خشم و غضبی که از خود به نمایش می گذارند تعریف و تمجید می نمایند و همیشه سعی در حفظ این حالت حیوانی دارند در حالی که میان این دو تفاوت اساسی وجود دارد. غضب نشانه ضعف ایمان و عقیده است بر خلاف شجاعت که نشانه ی قوّت ایمان و عقیده است، غضب از صفات بسیار زشت شیطانی است که انسان را از درجه ی انسانیّت ساقط و او را در زمره ی حیوانات وحشی و درّنده قرار می دهد، در حالی که شجاعت از صفات پسندیده بوده و آدمی را به درجه ی والای انسانیّت می رساند. انسان غضبناک چون دیوانه ها، چراغ عقلش خاموش گشته و بدون ملاحظه ی عواقب کار، افعال زشت و غیر انسانی از او صادر می شود، در حالی که شخص شجاع کارهایش بر اساس عقل است و به هنگام غضب کاملا بر خود مسلّط بوده و به هیچ وجه از خود افعال زشت و ناپسند صادر نمی کند. امید است که خداوند توانا، ما بندگان سراپا نیاز را یاری نماید تا خود از شرّ این خصلت شیطانی برهانیم.

راه درمان قرآن

بهترین راه درمان کظم  غیظ است کظم یعنی فرو بردن و کاظم به معنی فرو برنده خشم است.علم پزشکی ثابت کرده است صدمات ناشی از سه بار عصبانیت مساوی با یک‌بار سکته قلبی است.

الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ

همانان که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌برند و از مردم در می‌گذرند و خداوند نکوکاران را دوست دارد(آل عمران /134)

عصبانیت آسیب‌های جسمی و روحی که به انسان می‌زند گاهی اوقات سرنوشت انسان را تغییر می‌دهد.یک خشم کوچک تبدیل به آتشی سوزان می‌شود که دنیا و آخرت را تباه می‌کند.افراد بسیاری الان در گوشه زندان‌ها به سر می برن که اگر اندکی صبر می‌کردند و خشم خود را فرو می‌بردند الان در آغوش گرم خانواده بودند و چه بسیار فرزندان طلاقی که محصول خشم پدر و مادر خود و تصمیمات نا به جا شدند.

تصمیمات نادرست

حضرت یونس سال‌ها برای تبلیغ دین میان قوم خود تلاش کرد اما وقتی دید آنان دل‌هایشان به نور توحید نرم نمی‌شود و ایمان نمی‌آوردند خشمگین شد و از خداوند برای قومش درخواست عذاب الهی کرد یکی از مؤمنان حضرت را از این تصمیم نادرست بر حذر داشت اما ایشان التفاتی نکرد و قوم را نفرین کرد و خداوند حضرت یونس را در شکم ماهی گرفتار کرد

وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیْهِ فَنَادَی فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ

و ذوالنون را [یاد کن] آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتی نداریم تا در [دل] تاریکی‌ها ندا درداد که معبودی جز تو نیست منزهی تو راستی که من از ستمکاران بودم.

ذکر یونسیه درمان خشم و گرفتاری

ذکر یونسیه "لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین" بهترین درمان برای دردهای لا علاج روحی است که انسان را گرفتار می‌کند .در این ذکر پناه به خدا می‌بریم و او را تسبیح و تقدس می‌کنیم .و به اشتباهات و خطاهای خود اعتراف می‌کنیم که هر رنج و گرفتاری که به ما می‌رسد از خود ماست پس دست ما را بگیر.

طلب آمرزش و استغفار برای خود و دیگران باعث می‌شود که آتش خشم درون انسان خاموش شود و به معنایی دشمن نیز خلع سلاح می‌شود

بهترین نمونه

کسی که بسیار عصبانی می‌شود به تدریج دوستان و اقوام از اطراف او پراکنده می‌شوند و این تنهایی بسیار آزاردهنده است اگر می‌خواهید دوستان زیادی داشته باشید و مورد توجه و محبت دیگران واقع شوید باید اشتباهات و خطاهای آنان را نادیده بگیرید و بخشش را به خانه دلتان راه دهید. خداوند به پیامبر رحمت می‌فرماید:

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ(آل عمران/159)

پس به [برکت] رحمت الهی با آنان نرم خو [و پرمهر] شدی و اگر تندخو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست می‌دارد .

طلب آمرزش

1-کظم غیظ ، 2-آنان را ببخشید ، 3-برای آنان آمرزش بخواه

طلب آمرزش و استغفار برای خود و دیگران باعث می‌شود که آتش خشم درون انسان خاموش شود و به معنایی دشمن نیز خلع سلاح می‌شود .

 در قرآن كريم، در آيات فراوانی از خشم، علل ايجاد كننده آن و راه‏های برطرف ساختن آن سخن رفته است كه به ترتيب در سوره شوری آيه43، فصلت آيه‏34، آل‌عمران آيات 133 و 143، شوری آيات 36 و 37 ، و نور آيه 22 به وجود خشم و آثار مخرب آن اشاره شده است.

راههای كنترل خشم و غضب از نگاهامامباقر (علیه السلام(

خداوند متعال يكی از مهم ترين ويژگی های انسان های الهی و پارسا پيشه را كظم غيظ و عفو از مردم می شمارد و می فرمايد:
«الكاظمين الغيظ و العافين عن الناس والله يحب المحسنين»؛ آل عمران.134 «مومنان در هنگام عصبانيت خشم خود را فرو می برند و ازخطای مردم در می گذرند وخدا نيكوكاران را دوست دارد.»

"كظم" در لغت به معنی بستن سر مشكی است كه از آب پر شده باشد و به طور كنايه در مورد كسانی كه از خشم و غضب پر می شوند ولی از اعمال آن خودداری می نمايند، به كار می رود.

"غيظ" به معنی شدت غضب وحالت برافروختگی و هيجان فوق العاده روحی است، كه بعد از مشاهده ناملايمات به انسان دست می دهد.

حالت خشم و غضب از خطرناك ترين حالات انسان است و اگر جلوی آن رها شود، در شكل يك نوع جنون و ديوانگی و ازدست دادن هر نوع كنترل اعصاب خودنمايی میكند و موجب می شود كه بسياری ازجنايات و تصميم های خطرناك از انسان صادر شود كه انسان يك عمر بايد كفاره و تاوان آن را بپردازد.

▫●▫ خشم مثبت و منفی ▫●▫

غضب يكی از غرايز انسانی است و بهره های فراوانی برای انسان دارد و در دفاع از هويت و باورها و فرهنگ او نقش مهمی ايفا می كند.
سه گروه متفاوت

در واقع انسان ها را می توان در مورد اين حالت نفسانی، به سه گروه تقسيم كرد:

دسته اول: انسان هايی كه در هنگام غضب افراط می كنند و از حد و مرز ايمان بيرون می روند. اين گونه اشخاص همواره گرفتار اعمال ناپسند خود هستند و بسا كه پشيمانی هم سودی به حالشان نخواهد داشت.
دسته دوم: افرادی هستند كه اساساً خشمگين نمی شوند و اصلا قوه غضبيه خود را به كار نمی گيرند و در جاهايی كه حتی شرع و عقل هم برای آنان خشم را لازم دانسته است، به هيچ وجه حركتی ندارند. اينان نه تنها عملی ناپسند انجام می دهند، بلكه از افراد عصبانی بدترند و افرادی بی غيرت و بی هويت تلقی می شوند.
دسته سوم: كسانی كه براساس كمال وجودی خود هرگاه خشمگين شوند، از مرز اعتدال خارج نمی شوند. اينان با ايمان راسخ و اعتماد به نفسی كه دارند، هنگام بروز حالت خشم بر وجودشان تسلط كامل دارند و تمام اعضا و جوارح آنان تحت فرمان عقل و ايمانشان قرار دارد.
خشم مقدس

قرآن كريم هرگز اصل خشم را تخطئه نمی كند و خشم های مقدس را می ستايد. اساساً خشم مقدس يكی از صفات الهی است كه نام های قهار و جبار حضرتش به آن اشاره دارد. خشمگين شدن اگر متعادل و در راه حق باشد، نه تنها ناپسند نيست، بلكه پسنديده و مورد رضای حق هم خواهد بود.
در سيره رسول خدا (صلی الله عليه و آله) به نقل از امير مومنان (عليه السلام) آمده است كه:
آن حضرت برای امور دنيا هرگز عصبانی نمی شد؛ اما هرگاه برای حق غضبناك می شد، احدی را نمی شناخت و خشم پيامبر آرام نمی شد تا اينكه حق را ياری كند. علامه طباطبايی (ره) در اين زمينه می فرمايد:«هرگاه رسول خدا(ص) خشمگين می شد- كه جز برای خدا غضب نمی كرد- چيزی تاب مقاومت در برابر غضب آن حضرت را نداشت.»
آری يك انسان كامل فقط در راه حق و به خاطر پايمال شدن حقوق الهی و حقوق مردم خشمگين می شود و در اين مورد هم از مرز ايمان و حدود الهی خارج نمی شود.

خشم پيامبر (ص(

در اين خصوص روايتی زيبا از سيره رسول گرامی اسلام (ص) نقل شده است كه حمزه بن عبدالمطلب، عموی بزرگوار و برادر رضاعی حضرت رسول بود؛ زيرا حمزه از ثويبه اسلميه- دايه پيامبر قبل از حليمه سعديه- شير خورده بود. حمزه از رسول خدا چهار سال بزرگتر بود.
او در جنگ احد 60 سال داشت كه به دست وحشی- غلام جبير بن مطعم- به شهادت رسيد. وحشی به تحريك و تطميع هند- دختر عتبه بن ربيعه و مادر معاويه بن ابی سفيان- حضرت حمزه سيدالشهداء را مورد حمله غافلگيرانه قرار داد و به شهادت رساند. هند كه از آن بزرگوار به شدت ناراحت بود و از حضرت حمزه به علت كشته های جنگ بدر كينه شديدی داشت، بعد از شهادت حمزه اعضای بدن آن حضرت را مثله كرد و حتی جگرش را بيرون آورده، از عمق كينه آن را در دهانش مكيد.
رسول خدا (ص) وقتی به بالين پيكر قطعه قطعه عمويش آمد آن چنان ناراحت و خشمگين شد كه سخن از انتقام گفت. در آن هنگام،جبرئيل عليه السلام نازل شد و برای دلداری پيامبر (ص) اين آيه شريفه را نازل كرد:«و ان عاقبتم فعاقبوا بمثل ما عوقبتم به و لئن صبرتم لهو خير للصابرين؛» (نحل.621)
«هرگاه خواستيد كسی را مجازات و عقوبت كنيد، تنها به مقداری كه به شما تعدی شده كيفر دهيد و اگر صبر كنيد، اين كار برای صبركنندگان بهتر است.» پيامبر نيز خشم خود را كنترل كرد و فرمود: «پس من صبر می كنم.

 آثار و فوايد كنترلعصبانيت.

اگر انسان بتواند در حالات خشم و غضب، مالك نفس خويش باشد، او را می توان از افراد نيرومند و توانا برشمرد؛ چرا كه كنترل نفس سركش در آن حالت، ايمان و اراده ای والا و قوی لازم دارد كه خيلی از انسان ها نمی توانند از عهده اش برآيند. اگر مروری به صفحات حوادث در رسانه ها داشته با&

» تاریخ انتشار : 1394/01/06
» بازدیدها : (0)
» نظرات : (0)