معنا و مفهوم رزقرزق به معنى عطاء و بخشش مستمر است ، و از آنجا که روزى الهى عطاى مستمر او به موجودات است به آن رزق گفته مى شود. البته مفهوم آن تنها در نیازهاى مادى خلاصه نمى شود بلکه هر گونه عطاى مادى و معنوى را شامل مى گردد . بنا بر این هر گونه بهره اى را که خداوند نصیب بندگان مى کند از مواد غذائى و مسکن و پوشاک ، و یا علم و عقل و فهم و ایمان و اخلاص وفرزند و همسر و خانواده و...به همه اینها رزق گفته مى شود .
قرآن می فرماید « إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتینُ »رازق خداست ، رزّاق مثل خبّاز، حدّاد، بنّا، بقّال، کسی که صبح تا به شب کارش این است که نان می‌پزد و با آهن سر و کار دارد و. . . رزّاق یعنی دائماً روزی می‌دهد . «هُوَ الرَّزَّاقُ» ؛ یعنی دائمی است و قدرت هم دارد و به خودی خود قطع نمی شود مگر عاملی سدّ راه آن شود . ما اگر عقیده داشته باشیم که روزی دهنده (دائمی و با قدرت) خداوند است ، دیگر برای هیچ چیز دروغ نمی‌گوئیم . گاهی ممکن است با دروغ و کلک در ظاهر پول زیادی هم بدست آید، ولی چون رزق او نیست،از دست می رود.
دوم: اندازه گیری هم با خداست.
آیات زیادی داریم که خداوند می فرماید:«یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ» شاید بسط رزقی که خداوند فرموده به هر کس بخواهیم آن را بسط می دهیم ، یک بعدش به این معنا باشد که آن رزق حتماً نباید مادی باشد .نوع رزق برای هرکسی فرق می کند و خداوند برای هرکسی یک نوعی از رزق را گسترش می دهد .
سوم: خداوند ضامن رزق است
ضامن رزق همه ى موجودات و اختیار رزق فقط به دست خداوند است ، نه به دست انسان خداوند.
« نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا»؛ ما معیشت آنها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم .
« وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها»؛ هیچ جنبندهاى در زمین نیست مگر اینکه روزى او بر خداست !
خداوند می‌فرماید حتی موجوداتی که دست و پا هم ندارند من روزی آنها را می دهم.« وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها»
« وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ»؛ و روزى شما در آسمان است و آنچه به شما وعده داده مى شود.
نوازاد در شکم مادر چطور روزی می‌خورد ، خداوند روزی می‌دهد . یک راننده تاکسی تعریف می کرد یک روز به خودم گفتم امروز زرنگی کنم پول کرایه را افزایش بدهم .مردم مجبورهستند که بدهند .این کار را انجام دادم ،همه هم ناراضی بودند اما چون چاره نداشتند می دادند ، اما غروب باد و طوفانی شد و شیشه ی ماشین هم پایین بود ، باد زد و پولها را برد و نقش زمین شد . وقتی رفتم که پول ها را جمع کردم و شمردم ، دیدم فقط توانستم آن مقداری که حق واقعی ام بوده را جمع کنم و بقیه از بین رفته و باد برده بود .
ضامن رزق همه ى موجودات و اختیار رزق فقط به دست خداوند است ، نه به دست انسان خداوند
سوال: چرا رزق کم و زیاد می‌شود؟
دعای پدر و مادر بسیار نقش دارد . گاهی اوقات می بینیم یک کسی هر کاری ،حتی کوچک انجام می دهد برایش خوب و پربرکت می شود وبه قول معروف دست به خاکستر می زند طلا می شود، اما دیگری بالعکس ؛ هرچه می دود کمتر به مقصود می رسد.
اینها به خیلی عوامل از قبیل ؛ دعای پدر و مادر یا بالعکس عاق والدین شدن ، وجود یا عدم گناه در زندگی و ... بستگی دارد .
دادن های زیاد و بی رویه و بدون حساب و کتاب گاهی به خاطر این است که خدا ما را رها کرده و می خواهند ظرفیت پر شود ؛
مثل مریضی را که دکتر جواب کرده و می‌گویند هر چه می‌خواهد بخورد. خداوند نیز با بعضی از فاسقان و جنایتکاران و آنهایی که به راه نمی آیند می فرماید، هر چه می‌خواهند مصرف کنند تا پیمانه ی آنها پر شود.
گاهی دادن ها و یا ندادن ها به خاطر آزمایش هستند .گشایش برای بعضی سبب طغیان است .
«وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ». نگوییم چرا خدا به من مثل او نداده ، خوب شاید اگر می داد از خیلی چیزها محروم می شدیم و طغیان می کردیم .
مثل پدری که به یکی ازفرزندانش سوئیچ نمی‌دهد می‌گوید چون تو شر هستی با ماشین تصادف می‌کنی ، و به دیگری اجازه می‌دهد چون آرام و با وقار است .
داستانی از قرآن
فردی به خدمت رسول الله (ص) آمد که برای توسعه ی رزق او دعا کند. حضرت فرمود: صلاح تو نیست. اصرار کرد
حضرت دعا کرد. اموالش زیاد شد تا برای کنترل آنها بیرون از مدینه رفت ، تا بالأخره مأمور زکات از طرف حضرت برای جمع آوری زکات پیش او رفت. او گفت: من زکات نمی دهم. آیه آمد « وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحینَ فَلَمَّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَ تَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ »
نگوییم چرا خدا به من مثل او نداده ، خوب شاید اگر می داد از خیلی چیزها محروم می شدیم و طغیان می کردیم
عوامل گشایش روزی :
تقوا
برای انسان با تقوا از رزق های حساب نشده و بی گمان می آید . گاهی یک درخت را هر چه آب می‌دهی برگ زرد و یک درخت توی جنگل بدون آبیاری سبز است . بعضی از رزقها دست ماست ، با فرمول و کار و تلاش و بعضی هم دست ما نیست .
گاهی مثل یوسف در دل چاه می افتد و همه می خواهند که او خار شود وازبین برو اما خدا می خواهد شاه شود و عزیز . همه خواستند یوسف نباشد ام خدا خواست باشدو برق کشی داخل خانه دست ماست ، ولی کارخانه با ما نیست ،ممکن است ما آماده باشیم ولی کارخانه برق را وصل نکند .
پول خرج کردن(سخاوت) رزق را زیاد میکند ؛
روایت داری «اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ» ،« مِفْتَاحُ الرِّزْقِ الصَّدَقَةُ ». اگر توسعه می‌خواهی باید سخاوت داشته باشیم . فکر نکنیم اگر ندادیم داریم و اگر دادیم نداریم .
صله رحم روزی را زیاد میکند
مراعات بهداشت، شستن دست قبل از غذا روزی را زیاد میکند
نماز شب روزی را زیاد میکند
حسن خلق روزی را زیاد میکند
امین بودن روزی را زیاد میکند. مردم می‌گویند این دست و چشمش پاک است
شکر نعمت روزی را زیاد میکند .
بین الطلوعین سراغ کار رفتن روزی را زیاد میکند.
خورده نانهای سر سفره را خوردن روزی را زیاد میکند.
استغفار عواملی را که باعث می شوند روزی کم شود از بین می برد و روزی را زیاد می کند.
نیت بد و گناه روزی را قطع میکند
در سوره قلم داستانی را نقل می کند که چند برادر باغ میوهای داشتند . نیت کردند که از این میوه ها به احدی ندهند . چون پدرشان هر سال از این میوه ها به فقرا می داد. پدر که مُرد بچه ها گفتند ما نمی د هیم . بعد گفتند : فقرا می فهمند می آیند در باغ ، گفتند خوب سحر می رویم میوه ها را می چینیم . نیت کردند به فقرا ندهند ، وقتی خوابیدند صاعقهای آسمانی آمد «فَأَصْبَحَتْ کَالصَّرِیمِ فَتَنَادَوا مُصْبِحِینَ »قرآن می گوید سحر بلند شدند و دیدند که باغ آنها خاکستر شده است .
عواملی که رزق را کم می کند و یا باعث فقر می شود.
عوامل فقر و تنگدستی کدامند؟
1ـ گناه
یکی از عوامل کاهش روزی گناه و معصیت الهی است. هر گناهی کیفر و آثاری دارد که در دنیا و آخرت دامن گیر انسان می شود.
امام رضا (علیه السلام) می‌فرماید: «ان مؤمنَ لینوی الذنب فیحرم رزقه»
همانا مؤمن نیت گناه میکند و از رزقش محروم می شود.
امام باقـر(علیه السلام) می‌فـرماید:«ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنـه الرزق» بنـده مرتـکـب گنـاه می‌شود، روزی وی ازاو زده می شود.
امام علی (علیه السلام) می فرمایند:«توقوا الذنوبَ فما من بلیَّه و لانقص رزق الا بذنب حتی الخرش والکبوه و المصیبه»
از گناهان بپرهیزید، زیرا هیچ بلا و کم شدن روزی حتی خراش‌ها و زخم‌های بدن و سقوط و افتادن و هر مصیبتی از گناهان سرچشمه می گیرد. هنگامی که انسان با گناه و معصیت های الهی از ساحت مقدس خداوند فاصله می گیرد، رزق و روزی حلال هم که در سایه توجه به خدا به دست می آید، از دسترس او دور می شود و زندگی او رنگ خدایی را از دست داده و رنگ شیطانی و زشتی به خود می گیرد و مصداقی از آیه: «و من اعرض عن ذکری فإن له و معیشه ضنکا» ؛ هرکس از یاد من روی گرداند زندگی ذلت باری خواهد داشت می گردد.
حضرت صادق(علیه‌السلام) می فرماید: «مؤمن به خاطر قصد و نیت گناه از روزی خویش محروم می‌شود.
نیت گناه رزق را کم می کند .
2ـ کفران نعمت
از عوامل کاهش روزی، کفران نعمت‌های الهی است، قرآن کریم در این باره می‌فرماید: خداوند قریه‌ای را به عنوان مثال مطرح می نماید که دارای امنیت و آسایش بودند و روزی فراوانی به ایشان می‌رسید، آنان نسبت به نعمت‌های الهی کفران ورزیدند، از این رو خداوند لباس گرسنگی و ترس را بر آنان پوشاند.
هنگامی که شخص کفران نعمت می کند، لیاقت داشتن آن را ندارد، خداوند نیز رحمت و نعمت خویش را از او دریغ می کند. کفران نعمت تنها به ناسپاسی زبانی نیست، بلکه به کار بستن نعمت های الهی در غیر مسیر طاعت و بندگی و خدمت به خلق خدا، از نمونه‌های بارز کفران و ناسپاسی در مقابل نعمت های الهی است.
3- اسراف
اسراف و دور ریختن نعمت و به کارگرفتن اعضای بدن در مسیرگناه، چشم در نگاه به نامحرم، زبان در گفتن ناحق و غیبت و دروغ و… دست در ظلم به دیگران، اندیشه در گناه، گوش در شنیدن آن چه حرام است و استفاده از اموال در گناه و عصیان، همه و همه مصداق کفران و ناسپاسی نعمت پروردگار است.(سوره نحل، آیه 112)
اسراف یعنی خارج شدن از مسیر طبیعی، هنگامی که نعمت‌ها را در غیر مسیر آن به کار بگیریم رشد نمی‌کند، بلکه به سوی زوال پیش می رود.
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:« اسراف سبب فقر و نیازمندی است و میانه روی باعث بی نیازی می شود»
4- ربا
از عوامل دیگر فقر ربا خوردن است، خداوند برکت را از سود به دست آمده از معامله و قرض ربوی، برداشته است.
عثمان به عیسی نقل می کند شخصی به امام صادق عرض کرد: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: یمحق الله الربا و یربی الصدقات؛ خداوند ربا را نابود کرد، ولی صدقات را زیاد میکند». ولی می‌بینیم که بعضی ربا می خورند و اموالشان به ظاهر زیاد می شود. امام در پاسخ فرمودند: «چه نابودی از این بالاتر که یک درهم ربا دین انسان را نابود میکند و اگر توبه کند، باز هم اموالش از بین رفته و نابود می‌شود»
5- تظاهر به فقر
برخی افراد در هر سخن و صحبتی خویش را فقیر و تهی دست جلوه می‌دهند، این رفتار ناپسند خود ناسپاسی در پیشگاه الهی است، بلکه جلوه ای از زشت ترین درویی‌ها است.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: «من تفاقر افتقر» کسی که خود را به فقرو تهی دستی بزند، فقیر و نیازمند می‌شود.
امیرالمؤمنان علی(علیه السلام) می فرمایند:« تظاهر به فقر، سبب فقر می شود»
6-درخواست از دیگران
یکی از عوامـل فقر این است که انسان خدای متعال را فرامـوش کند و تصـور کند که دیگران بدون خواست خداوند می توانند حاجت او را برآورند، خداوند این گونه افراد را به همان کسی واگذار می کند که امید دارند و دیگر یاری خویش را از آنان دریغ می کند.
امیرالمؤمنان علی(علیه السلام) می فرمایند: «درخواست از دیگران کلید فقر است و روزی را نابود میکند».
در سخنی از رسول اکرم در این باره آمده است که ایشان فرمودند:«هر کس در خواهش را به روی خویش بگشاید، خداوند نیز در فقر را به سوی او باز می کند».
7- تحقیر نعمت‌ها
نباید به کوچک بودن و کم بودن نعمت نگاه کرد، بلکه باید به فرستنده و عطاکننده‌ی آن نگریست، گاهی شخص بزرگی تنها یک کتاب را به انسان هدیه میکند ولی انسان تا آخر عمر از آن محافظت میکند و آن را گرامی و سبب افتخار می‌داند. چه بسا نعمت‌های کوچکی که سبب و راهی به نعمت‌های بزرگ می‌شود و بی توجهی و بی ارزش دانستن آنها محرومیت می‌آورد.
امام رضا(علیه السلام) می‌فرمایند: «لاتستقلوا قلیل الرزق فتحرموا کثیره». رزق و روزی کم راناچیز مشمارید، زیرا این کار شما را از نعمت‌های فراوان محروم می سازد.
8- نفرین پدر و مادر
همانطور که نیکی به پدر و مادر انسان را ثروتمند و عاقبت به خیر میکند، آزار و رنجاندن آنها سبب فقر و تهیدستی می شود، بی شک نفرین آنها دامن انسان را می‌گیرد و باعث ذلت و خواری و فقر می‌گردد.
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید:«از نفرین پدر و مادر دوری کنید، زیرا به طورحتم به اجابت می‌رسد و تأثیر نفرین آنها از شمشیر برنده‌تر است»
حضرت کاظم در بیان آثار نارضایتی و عقوق والدین می‌فرماید: «العقوق یعقب القله و یؤدی الی الذله» عقوق والدین کمی و تنگ دستی را به دنبال دارد و انسان را به ذلت و خواری می‌کشاند.
9- عادت به دروغ و قسم دروغ
برخی انسان‌ها برای فروختن جنس خود چند قسم دروغ می خورند و تا آنجا پیش می‌روند که قسم دروغ به عادتی همیشگی برای آنان تبدیل می شود، آنان دروغ می‌گویند تا به اهداف خویش دست یابند، اما غافل از آن که کارگردان عالم وجود، خیر و برکت را در صدق و راستی قرار داده است.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: «الکذب ینقص الرزق» دروغ گفتن روزی انسان را کم میکند.
10- ولخرجی
یکی از عوامل فقر، ولخرجی و استفاده از ثروت و مال، بدون تفکر و اندیشه است. «ولخرجی» استفاده‌ی نابجا است که تبذیر نیز نامیده می شود.
حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «کسی که به تبذیر و ولخرجی افتخار کند با ورشکستگی خوار و ذلیل می‌شود»
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز می‌فرمایند: «کسی که در مخارج زندگی میانه روی کند، خداوند رزق و روزی به او عنایت می کند و هر کس را که تبذیر و ولخرجی کند، از روزی محرومش می‌سازد.
11- خواب قبل از طلوع آفتاب
ما بسیاری از رمز و رازهای این عالم را نمیدانیم و از آنچه در اطرافمان رخ می دهد، بی‌خبریم. صبحگاهان، قبل از طلــوع خورشید، فرشتگان در رفت و آمد بین زمین و آسمان هستند و روزی انسان‌ها را بین آنهـا تقسیم می کنند.
امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی این آیه ی قرآن: « فالمقسمات أمراً»؛ قسم به فرشتگانی که امور را تقسیم می کنند، می‌فرماید: «فرشتگان روزی آدمیان را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می‌کنند، هر کس در این وقت بخوابد از روزی خویش غفلت ورزیده است»
امام صادق(علیه السلام) نیز می‌فرمایند: «خواب بامدادان نیکو و مبارک نیست، روزی را بر می‌گرداند، رنگ انسان را زرد می کند، رنگ صورت را تغییر می دهد، خواب انسان‌های بدبخت است زیرا خداوند روزی انسان‌ها را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم میکند، مبادا در آن هنگام درخواب باشی»
امیرالمؤمنان علی (علیه السلام) نیز در اثر گذاری این خواب بر روزی انسان فرمودند: «خواب قبل از طلوع خورشید سبب فقر و تنگدستی می شود»
منبع: تبیان و آزادی نیوز | 
