وجود طبيعت زيبا و دلنواز و گستردگي آثار و بناهاي تاريخي، آذربايجان غربي را در رديف مناطقي با قابليت بالا در امر گردشگري كشور قرار مي‌دهد. بهره‌مندي آذربايجان غربي از آثار و ذخاير ارزشمند فرهنگي،تاريخي و باستاني و مناظر دل انگيز طبيعت بكر در جاي جاي اين استان از شمالي‌ترين نقطه تا جنوبي‌ترين آن پراكنده شده است.
طبق اعلام مسوولان ميراث فرهنگي آذربايجان غربي در اين استان بيش از يك هزار و 200اثر تاريخي و باستاني، شناسايي شده و حفاظت شده وجود دارد كه قدمت برخي از آنها به هزاره‌ها و سده‌هاي قبل از ميلاد مي‌رسد.
از مجموعه آثار تاريخي و باستاني موجود در مناطق مختلف آذربايجان غربي نيز بيش از 350اثر در فهرست آثار ملي كشور ثبت شده‌اند.
مجموعه باستاني تخت سليمان يكي از آثار ارزشمند آذربايجان غربي است كه در نزديكي تكاب واقع شده و در آن بقاياي استقرار و فعاليت انسان از هزاره اول قبل از ميلاد تا قرن يازدهم هجري به چشم مي‌خورد.
اين اثر ارزشمند به دليل ويژگي‌هاي خاصش اخيرا به عنوان چهارمين محوطه باستاني منحصر به‌فرد در فهرست ميراث جهاني يونسكو نيز به ثبت رسيده است.
اوج شكوه وآباداني تخت سليمان،دوره ساساني بوده كه‌آتشكده مشهور آذرگشسب در آن احداث و به مدت هفت قرن آتش آن هميشه فروزان بوده است.
همزيستي قومي وديني را در آثار و بناهاي تاريخي بجا مانده در آذربايجان غربي كه همواره مامن مسلمانان و اقليتهاي ديني مختلف در طول تاريخ بوده مي‌توان مشاهده كرد.
در نقطه نقطه اين استان پهناور هنوز هم مساجد قديمي و كليساهاي كهن و معابد مذهبي و مقبره‌هاي صخره‌اي را در كنار هم مي‌توان ديد.
مسجد جامع اروميه از جمله مساجد قديمي آذربايجان‌غربي است كه بناي اوليه آن به دوره سلجوقي برمي‌گردد و محراب گچبري گنبد خانه‌اش در تاريخ 676هجري قمري ساخته شده و حجره‌هاي اطراف صحن مسجد نيز مربوط به دوره زنديه است.
از مساجد قديمي ديگر آذربايجان غربي، مسجد سردار و مناره اروميه ، مسجد جامع مهاباد، مسجد مطلب‌خان خوي هستند كه معماري ممتاز و برجسته‌دوره اسلامي را به رخ مي‌كشند.
شبستان‌هاي گنبددار ، تزيينات دروني مساجد ، كاشي‌كاري‌هاي زيبا، ستون‌ها و سرستونهاي سنگي ، مناره‌هاي بلند، مقرنسهاي گچي و آجري و پوشش طاق از ويژگي‌هاي معماري منحصر بفرد اين مساجد به حساب مي‌آيد.
قره‌كليسا يا كليساي طاطائوس مقدس از قديمي‌ترين كليساهاي كشور و جهان در شمال شرقي دشت چالدران و در كنار روستاي كليسا كندي قرار دارد و تاريخ ساخت آن به اوايل دوره مسيحيت باز مي‌گردد.
اين كليسا روي آرامگاه طاطائوس مقدس از مبشرين دين مسيحيت ساخته شده و بنا به اهميت و جايگاه مذهبي آن، مردادماه هر سال زائرين مسيحي از سراسر جهان آيين خاص مذهبي باداراك را در اين كليسا برگزار مي‌كنند.
كليساي قديمي سر با قدمت 1700سال قبل و كليساهاي چهارگانه در اروميه، كليساي هفتوان در سلماس ، كليساي قريس و سوپ سركيس در خوي ، كليساي زور زور در ماكو از ديگر كليساهاي قديمي آذربايجان غربي هستند.
در كنار مساجد و كليساهاي متعدد قديمي آذربايجان غربي معابد كهني نيز وجود دارد كه مي‌تواند جذابيت خاصي براي گردشگران داخلي و خارجي داشته باشد.
معبد مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد به‌نام فخريگاه در مهاباد ، معبد قديمي بام يا ايوان فرهاد در ماكو و دخمه سنگي باستاني هدر و دخمه سنگي قارني ياروق در سلماس از جمله معابد كهن با اهميت ويژه مذهبي در استان آذربايجان غربي هستند.
در حومه قره‌ضياء‌الدين ازتوابع خوي نيز دژي وجود دارد كه در 685سال پيش از ميلاد ساخته شده و يكي از شهرهاي مهم اورارتويي زمان خود بوده است.
اين قلعه با سلطه قوم ماد بر اين منطقه متروك مانده فقط در دوران قرون وسطي همزمان با دوره مغول توسط گروهي از مسيحيان مورد سكونت قرار گرفته كه از آن نقش صليبهايي بر روي صخره‌ها باقي مانده است.
آثار اورارتويي باقيمانده در اين دژ شامل ساختمان شرقي، محله مسكوني، قلعه، آثار پشت دژ و كانال آب رساني است.
از نمونه‌هاي ديگر و برجسته آثار تاريخي و باستاني آذربايجان غربي به محوطه‌ها و تپه‌هاي قديمي در اطراف درياچه‌اروميه با آثار ويژه آنها مي‌توان اشاره كرد.
تپه حسنلو در شش كيلومتري دشت سلدوز نقده از جمله تپه‌هاي تاريخي آذربايجان غربي است كه شهرتي جهاني دارد و بقاياي يك شهردژ مانايي در هزاره اول پيش از ميلاد است.
از اين تپه كه توسط باستان‌شناسان ايراني و خارجي مورد كاوش قرار گرفته در سال 1958جام زريني كشف شد كه به جام زرين حسنلو شهرت دارد.
تپه ديگاله و گوي تپه در اروميه و تپه‌هاي اهرنجان و هفتوان در سلماس نيز از ديگر تپه‌هاي باستاني آذربايجان غربي به همان اندازه حسنلو شهرت دارند طوري كه اولين آثار روستانشيني مربوط به‌هفت هزار سال قبل از ميلاد در كول تپه ( اهرنجان ) سلماس بدست آمده است.
كارشناسان و باستان شناسان ، اروميه را به عنوان شهري با قدمت تاريخي معرفي مي‌كنند كه يكي از شواهد آن وجود 22تپه باستاني در آن است.
به همراه ديگاله و گوي تپه، تپه‌هاي ترمني، ديزج تكيه، چيچكلي و احمد سارلان از تپه‌هاي تاريخي اروميه هستند كه از كاوشهاي گوگ تپه ( گوي تپه ) لوحي با قدمت حدود دو هزار سال قبل از ميلاد بدست آمده كه هم‌اكنون در موزه متروپليتن نيويورك نگهداري مي‌شود.
در مناطق مختلف آذربايجان غربي مي‌توان به آثار تاريخي متعدد ديگري نيز بر خورد كه هر كدام با ويژگي‌هاي منحصر به فردشان مي‌توانند براي گردشگران جذاب باشند.
بازارهاي قديمي دراروميه و خوي از جمله آن آثارند كه قدمت هر دو به دوره صفويه بر مي‌گردد و اين بازارها هنوز هم به‌عنوان يك قطب اقتصادي مهم ايفاي نقش مي‌كنند.
مجموعه بازار سرپوشيده اروميه با حدود 60هزار متر مربع مساحت ويك هزار باب مغازه‌ازسوي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان غربي تحت مراقبت و بازسازي قرار گرفته است.
بناي سه گنبد از ديگر آثار بجاي مانده دراروميه است كه از بناهاي منفرد اسلامي متعلق به دوران سلجوقي محسوب مي‌شود.
سه گنبد از دو بخش سردابه (محل دفن) و عبادتگاه تشكيل شده و كتيبه باقي مانده‌به‌خط كوفي آن ، باني و معمارش را به نامهاي شيشقاط المنظري و منصور ابن موسي معرفي مي‌كند.
در خوي نيز آثار تاريخي ويژه‌اي وجود دارد كه حكايتگر قدمت تاريخي اين شهر هستند، دروازه سنگي، مناره شمس تبريزي، پل خاتون از آن جمله‌اند.
دروازه سنگي خوي در حصار قديمي تدافعي شهر قرار گرفته و احتمال اينكه در دوره قاجاريه ساخته شده باشد زياد است.
اين بنا كه به بازار خوي چسبيده از سنگهاي تراش خاكستري و سياه ساخته شده و تزيينات بنا محدود به دو شير حجاري شده است.
زمان ساخت مناره شمس تبريزي خوي نيز كه گفته مي‌شود شمس تبريز عارف بزرگ و مراد مولوي شاعر نامي ايراني در آنجا مدفون است به زمان شاه اسماعيل صفوي بر مي‌گردد.
تزيينات مناره 12متري شمس تبريزي با شاخهاي بزهاي كوهي انجام گرفته كه بر اساس روايت‌هايي اين شاخها حاصل يك روز شكار شاه اسماعيل هستند.
پل خاتون خوي نيز بر روي يكي از شعبه‌هاي رودخانه قطور ودرسال 1170هجري قمري ساخته شده كه با هفت دهنه حدود 60متر طول دارد و تا سالهاي قبل نيز تردد بين سلماس و خوي از روي آن انجام مي‌گرفت.
كتيبه نقش برجسته كه در ديواره كوه خان تختي سلماس حكاري شده از ديگر آثار تاريخي اين استان است كه قدمت آن به دوره ساساني مي‌رسد.
اين كتيبه كه در 15كيلومتري سلماس و در كنار جاده اروميه سلماس قرار گرفته نشانگر پيروزي لشكر ساسانيان بر لشكر روميان است.
در آذربايجان غربي در كنار اين آثار امامزاده‌هايي نيز وجود دارد كه محل زيارت و مراجعه مردم هستند. امامزادگان محمد و ابراهيم در روستاي بشكلوي اروميه از اين دسته‌اند كه تاريخ ساخت آن به دوره زنديه مي‌رسد.
مقبره بداق سلطان در مهاباد نيز متعلق به يكي از سرداران شاه عباس صفوي است كه به خاطر خدماتي چون احداث كاروانسرا، حمام، مسجد و سدسازي قبر وي هنوز هم نزد مردم به صورت مكاني متبرك است. علاوه بر قدمت تاريخي و ارزش فرهنگي ، زيبايي ساخت و وجود هنر معماري را نيز مي‌توان در ابنيه‌هاي موجود آذربايجان غربي به عينه مشاهده كرد. در شهرستان ماكو سه اثر فرهنگي كاخ موزه باغچه‌جوق ، عمارت كلاه فرنگي و ساختمان بانك ملي كه هر سه در عهد قاجاريه بنا نهاده شده‌اند شكوه معماري را با آينه‌كاري‌ها ، گچبري‌ها ، طاق نماهاي ترييني ، نقاشي‌ها ، مجسمه‌هاي گچي ، نرده‌هاي زيباي چوبي شان گوشزد مي‌كنند.
اين جلوه‌هاي زيبا از هنر معماري را مي‌توان در آثاري ديگر چون ساختمان شهرداري و شهرباني، خانه انصاري و مدرسه هدايت اروميه نيز ديد كه از آجر كاريهاي فيروزه‌اي، قاب پنجره‌ها، شيشه‌هاي رنگي و نماهاي منحصر بهره مي‌برد
براي نمايش جلوه‌هاي تاريخي درشهرهاي مختلف آذربايجان غربي از جمله خوي، مياندوآب، ماكو و نقده گنجينه‌هايي (موزه) وجود دارد كه مشهورترين اين موزه‌ها، گنجينه اروميه است.
گنجينه اروميه دومين گنجينه كشور بعد از گنجينه‌ايران باستان از نظر غناي آثار موجود تاريخي و تعداد و تنوع آثار باستاني و فرهنگي محسوب مي‌شود.
در اين گنجينه علاوه بر نمايش آثار تاريخي و اشياي عتيقه و باستاني از دوره‌هاي ما قبل تاريخ، نمايشگاه جلوه‌هاي تاريخي و طبيعي استان و بخش مردم شناسي نيز داير است.
سنگ نوشته ( كتيبه) مشهور كله‌شين به خط اورارتويي در موزه اروميه به عنوان يك اثر منحصر به فرد نگهداري مي‌شود.
آذربايجان غربي در كنار تنوع آثار تاريخي از زيبايي‌هاي طبيعي خدادادي نيز بي‌بهره نيست.
دشتهاي سرسبز ، جنگلهاي پوشيده ، آبهاي جاري ، كوههاي سر به فلك كشيده به همراه درياچه آبي اروميه مناظر روح نوازي از طبيعت دل انگيز هستند كه منتظرانه در چشم‌انداز بينندگان گشوده شده‌اند. آذربايجان غربي سرزميني است كه از كرانه‌هاي رود ارس در شمال استان تا دره زاب در جنوب ، سراسر بهار و تابستان و پاييز پوشيده از انواع گل‌هاي وحشي است.
تالاب‌ها ، مردابها و سواحل درياچه اروميه نيز با پذيرش گونه‌هاي مختلفي از پرندگان مهاجر جلوه‌هاي خاصي از زيبايي‌ها را به نمايش گذاشته است.
درياچه اروميه در ميان شهرهاي سلماس، اروميه، نقده و مهاباد در محدوده آذربايجان غربي واقع شده و 102جزيره بزرگ و كوچك اين درياچه را تشكيل مي‌دهد.
به‌دليل ويژگي‌هاي خاص، اين درياچه به‌عنوان پارك ملي از طرف سازمان جهاني يونسكو جزو ? ???منطقه بين‌المللي ذخاير طبيعي كره زمين و به عنوان يكي از ذخيره‌گاه‌هاي زيستي مهم جهان به ثبت رسيده است.
در داخل جزاير متعدد اين درياچه گونه‌هاي مختلفي از گياهان و حيوانات و پرندگان نادر چون پليكان ، فلامينگو، كاكايي ، اردك ، درناي طناز و وحوشي چون گوزن زرد ، گرگ ، بزميش و پلنگ يافت مي‌شود. جزيره‌هاي اشك و قويون داغي كبودان با پوشش و تنوع گياهي مناسب و مامن حيوان منحصر به‌فرد گوزن زرد به اعتبار اين پارك ملي افزوده‌اند.
رنگ بدن گوزن زيباي زرد ايراني در فصل تابستان متمايل به قهوه‌اي روشن با خالهاي سفيد و در زمستان به علت رشد پشم به صورت زرد مايل به قهوه‌اي تيره در اين جزاير ديده مي‌شود.
سه راس گوزن زرد بصورت آزمايشي در سال 1356در درياچه اروميه رهاسازي شده بود كه اينك تعداد اين حيوان زيبا با سازگاري با محيط و زادآوري به حدود 200راس در جزيره اشك رسيده است.
آب شور درياچه اروميه زيستگاه گونه‌اي موجود سخت پوست نيز است كه به نام آرتميا اروميانا به ثبت جهاني رسيده است.
آرتميا با ارزش بسيار زياد غذايي منبع تغذيه انواع ميگو، ماهيان خاوياري و لارو ماهي‌ها و پرندگان آبزي و كنار آبزي است.
پارك ملي درياچه اروميه با نزديك به 500هزار هكتار مساحت در حد فاصل استان‌هاي آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي واقع است.
با ايجاد جاده شهيد كلانتري بر روي درياچه اروميه عبريني كه از مسير 15 كيلومتري اين جاده مي‌گذرند زيبايي‌هاي درياچه اروميه را تماشا مي‌كنند.
جاده شهيد كلانتري كه هم‌اكنون مراحل تكميل پل را مي‌گذراند فاصله مركز كشور را با اروميه تا سه ساعت نزديك مي‌كند كه اين امر نيز مي‌تواند در پذيرش گردشگر موثر واقع شود.
طبيعت زيبا در آذربايجان غربي به پارك ملي درياچه اروميه منحصر نمي‌شود بلكه اين زيبايي‌ها را مي‌توان در جنگل‌هاي آلواتان در بين شهرهاي سردشت و پيرانشهر، آبشار شلماش ، غار زيباي سهولان مهاباد، درياچه طبيعي مارميشوي اروميه ، پاركها و بوستانهاي زيبا در شهرهاي مختلف استان نيز ديد.
آذربايجان غربي با مساحتي حدود 42هزار و 660كيلومترمربع مساحت حدود 8/2ميليون نفر جمعيت را در خود جاي داده است.
موقعيت اقليمي آذربايجان غربي نيز همواره اهميت توريستي اين استان را به‌برنامه‌ريزان گوشزد كرده بطوري كه بعنوان چهارراهي كشورمان را به‌تركيه، عراق، جمهوري آذربايجان متصل و مرتبط مي‌كند