 منظور از آلودگی هوا ورود عناصر و تركیبات تازه به هوا و یا تغییر در میزان عناصر و تركیباتی است كه در ساختار طبیعی آن وجود دارد. مثلاً سرب كه در تركیب طبیعی هوا وجود ندارد ورود آن به هوا نوعی آلودگی است.
دی‌اكسید كربن هم كه با مقداری مشخص در تركیب اتمسفر (جو یا اقیانوس هوا) وجود دارد، افزایش آن آلودگی هوا محسوب می‌شود.
هوایی كه در شهرها تنفس می‌كنیم معمولاً آلوده است و بعضی وقت‌ها بوی نامطبوعی نیز دارد.
هوای آلوده می‌تواند باعث حساسیت و تحریك بینی و گلو شود و اگر مدتی طولانی در معرض آلودگی قرار داشته باشیم امكان بروز نارسایی‌های جدی و خطرناك وجود دارد.
كشیدن سیگار نیز می‌تواند باعث آلودگی در خانه و محل كار شود. دانشمندان ثابت كرده‌اند كه دود سیگار نه تنها برای افراد سیگاری مضر است بلكه سلامتی افراد غیرسیگاری را كه در معرض آن قرار می‌گیرند نیز تهدید می‌كند.
می‌شود.
منابع آلوده‌كننده هوا
وسایل نقلیه موتوری با سوزاندن بنزین و گازوئیل سبب ورود مواد آلاینده به محیط شده و هوا را آلوده می‌كنند.
صنایع از دو طریق باعث آلودگی هوا می‌شوند: یكی با مصرف سوخت‌های فسیلی (نفت، گازوئیل و …) و دیگری با وارد كردن مواد مختلف به هوا با توجه به نوع تولید آنها مانند كارخانه‌های سیمان كه با انتشارات ذرات در جو سبب آلودگی هوا می‌شوند.
واحدهای مسكونی و منازل از طریق مصرف سوخت در آشپزخانه و یا به منظور تأمین گرما هوا را آلوده می‌كنند.
واحدهای تجاری و خدماتی نیز از طریق مصرف سوخت هوا را آلوده می‌كنند.
اثرات آلودگی هوا
آلودگی هوا سبب نابودی گیاهان و ایجاد خسارت‌های فراوانی به محصولات كشاورزی شده و حیات جانداران را تهدید می‌كند و اثرات زیانباری نیز روی مواد مختلف همچون مصالح ساختمانی ، چرم ، كاغذ و غیره دارد.
به نظر كارشناسان ، در قرن اخیر آلودگی هوا سبب تخریب بسیاری از آثار تاریخی شده است.
انسان به هنگام تنفس همراه با دریافت اكسیژن از هوا، آلاینده‌های موجود آن را نیز وارد بدن خود می‌كند.
بسیاری از بیماریهای تنفسی، حساسیتهای پوستی و چشمی و خستگی ذهنی و روحی در انسان به علت آلودگی هوا به وجود می‌آید.
آلودگی صوتی
آلودگی صوتی به نوعی با آلودگی هوا ارتباط دارد. زیرا صوت از طریق هوا پخش می‌شود. برخی از عواملی كه سبب كاهش آلودگی صوتی می‌شوند آلودگی هوا را نیز كاهش می‌دهند مثل فضای سبز و پوشش گیاهی مناسب.
سر و صدا بهداشت روانی جامعه را مختل كرده و موجب نارسایی شنوایی و عوارض دیگر می‌شود.
سر وصدا آثار مخربی روی قلب و عروق ، دستگاه گوارش و اعصاب و روان دارد. علاوه بر عوارض گفته شده ، فقدان سكوت و آرامش سبب اختلال در یادگیری كودكان می‌شود.
كاهش وسایل نقلیه موتوری بویژه موتورسیكلت‌ها استفاده از وسایل نقلیه غیرموتوری مثل دوچرخه، افزایش سطح فضای سبز، و بالا رفتن سطح آگاهی مردم و رعایت هنجارهای اجتماعی سبب كاهش آلودگی صوتی می‌شود.
اقدامات عملی
صرفه‌جویی در مصرف انواع مواد سوختی با انجام اقداماتی مانند: تنظیم دستگاههای سردكننده و گرم‌كننده ، تعمیر و سرویس وسایل
اثرات سوختی خانگی، استفاده صحیح از آب گرم، خاموش كردن چراغ‌های اضافی، استفاده صحیح از گاز و درزگیری پنجره‌ها اماكن‌پذیر است. از سوی دیگر زیاده‌روی در مصرف ، افزایش میزان زباله‌ها و بی‌توجهی به نحوه جمع‌آوری و دفع آنها موجب آلودگی هوا می‌شود كه كاهش این موارد به كاهش آلودگی هوا می‌انجامد.
استفاده از وسایل نقلیه عمومی برای مسافت‌های طولانی و استفاده از دوچرخه یا پیاده‌روی برای مسافت‌های كوتاه به پاكی هوا كمك می‌كند.
كاشت درخت، احداث باغچه، مراقبت از درختان، پرورش گل و گیاه در خانه ، مدرسه ، شهر و روستا به طراوت هوا كمك می‌كند.
گازها و ذرات آلوده كننده هوا نه تنها مستقیماً سلامت انسان را تهدید می‌كنند بلكه با به جا گذاشتن اثراتی دیگر از خود مانند اثر گلخانه‌ای، ایجاد شكاف در لایه ازن و ریزش باران‌های اسیدی به طور غیرمستقیم سلامت انسان را تهدید كرده و اثرات مخربی در محیط زیست به جا می‌گذارند.
لایه ازن
در فاصله 50-20 كیلومتری از سطح زمین لایه‌ای كره زمین را در برگرفته است كه لایه ازن نامیده می‌شود. این لایه همانند یك سپر محافظ، مانع رسیدن اشعه‌های خطرناك نور خورشید به زمین شده و ما را از گزند آن محفوظ می‌دارد. این اشعه‌ها در صورت رسیدن به زمین سبب ایجاد بیماریهای چشم و پوست در انسان شده همچنین به محصولات كشاورزی و ماهیها آسیب می‌رسانند.
مواد مؤثر در ایجاد شكاف لایه ازن
برخی از موادی كه ما امروزه به استفاده از آنها عادت كرده‌ایم می‌توانند باعث ایجاد شكاف در لایه ازن و رسیدن اشعه‌های خطرناك نور خورشید به زمین شوند..
یخچال، دستگاههای خنك‌كننده و سرمازا مثل كولرهای گازی، شانه‌های تخم‌مرغ و مواد اسفنجی، برخی از انواع اسپری‌ها مانند عطرها و خوشبو كننده‌ها و حالت‌دهنده‌های مو، حاوی موادی به نام كلروفلور و كربن‌ها هستند كه می‌توانند سبب ایجاد شكاف در لایه ازن شود.
دانشمندان موفق شده‌اند تا مواد دیگری را كه زیان كمتری برای محیط زیست دارد جایگزین مواد مخرب لایه ازن یعنی كلروفلوروكربنها سازند. در كشور ما نیز این اقدام به طور همزمان صورت گرفته است و كارخانه‌های جدید ساخت یخچال به این مواد دست یافته‌اند.
راههای جلوگیری از افزایش شكاف لایه ازن
تا حدامكان از وسایلی كه حاوی مواد مخرب لایه ازن بوده و استفاده از آنها ضروری نیست مانند بعضی از اسپری‌ها خودداری كنیم.
به هنگام خرید یخچال و سایر وسایل سردكننده ازآنهایی كه حاوی مواد خطرناك كمتری برای لایه ازن بوده و دارای برچسب «بی‌خطر برای ازن» هستند خریداری كنیم.
اثر گلخانه‌ای چیست؟
اگر به طرز كار و عملكرد گلخانه آشنا باشیم می‌توانیم به اثر گلخانه‌ای پی ببریم. نور خورشید از میان شیشه‌های گلخانه عبور كرده و با ورود به فضای گلخانه دیگر راهی برای خروج ندارد. پس در واقع گلخانه وسیله‌ای برای جذب گرماست.
گازهای موجود در اطراف زمین بخصوص گاز دی‌اكسید كربن ، گرمای نور خورشید را جذب كرده و باعث گرم شدن هوا می‌شوند. پس هرچه مقدار این گازها بیشتر شود دمای هوا افزایش خواهد یافت.
امروزه با استفاده زیاد از سوخت‌های فسیلی سبب ورود گازها به هوا شده و به این ترتیب باید متذكر شویم كه گرم شدن هوا آن هم فقط به اندازه یك یا دو درجه اثرات منفی زیادی همچون موارد اشاره شده در زیر را در پی دارد.
سبب ذوب یخهای قطبی شمال و جنوب می‌شود و به این ترتیب بسیاری از كشورها به زیر آب خواهند رفت.
آب و هوا تغییر خواهد كرد. در نتیجه بسیاری از فرآورده‌های كشاورزی و جانوری نابود می‌شود.
با به زیر آب رفتن بسیاری از زیستگاه‌ها بخش زیادی از تنوع زیستی گیاهی و جانوری را از دست می‌دهیم.
باران اسیدی چیست ؟
بارانی است كه مواد شیمیایی و گازهای خطرناك موجود در هوا همچون دی‌اكسید گوگرد و اكسیدهای نیتروژن را كه از سوزاندن سوخت‌های فسیلی (مثل نفت و زغال سنگ) وارد هوا شده‌اند جذب كرده است. این نوع باران موجب بروز آسیب‌های فراوانی به درختان، ساختمان‌ها و موجودات درون دریاچه‌ها بخصوص ماهیها، می‌شود.
آلودگی هوا در منزل
علاوه بر منابع اصلی آلودگی هوا عوامل بسیاری هوای داخل خانه‌ها و مكان‌های عمومی را آلوده می‌كنند كه عبارتند از:
آلاینده‌های سوختی ، سرب، دود سیگار، آزبست و آلاینده‌های دیگر.
الف- آلودگی‌های سوختی
مواد سوختی در منازل برای گرم كردن خانه ، گرم كردن آب و پخت غذا به كار می‌رود.
یكی از مهمترین و خطرناك‌ترین گازهای حاصل از سوخت، گاز منواكسید كربن است.
دی‌اكسید ازت و دی‌اكسید گوگرد نیز از آلوده‌كننده‌های سوختی هستند.
گاز منواكسید كربن بدون رنگ و بو است و به همین دلیل وجود آن به آسانی حس نمی‌شود.
در اثر سوخت ناقص مواد، یعنی نرسیدن اكسیژن كافی به هنگام سوختن، گاز خطرناك منواكسید كربن تولید می‌شود.
مقادیر كم گاز منواكسید كربن سبب حالت گرفتگی، ضعف و درد ماهیچه شده و در مقادیر زیاد موجب اختلال ادراك، تشنج، بیهوشی و مرگ می‌شود.
گاز دی‌اكسید ازت به دستگاه تنفسی آسیب وارد می‌كند و دی‌اكسید گوگرد هم موجب التهاب چشم، بینی ، و دستگاه تنفسی می‌شود.
چگونگی ورود گاز منواكسید كربن به هوای منازل
هرگاه یك منبع ایجاد كننده این گاز، مثل بخاری بدون دودكش، كرسی زغالی و غیره در منزل وجود داشته باشد و تهویه ساختمان بخوبی انجام نگیرد.
هنگام نصب دستگاههای مصرف‌كننده سوخت مثل: اجاق ، فر، آبگرمكن، بخاری دستی و غیره بدون وجود تهویه مناسب.
در مناطقی كه از زغال چوب برای گرم شدن استفاده می‌كنند، چنانچه زغال خوب سرخ نشده باشد گاز منواكسید كربن تولید می‌كند.
هرگاه در داخل ساختمان احساس ناراحتی كرده و پس از خروج از فضای خانه ، علائم ناراحتی از بین برود بخصوص اگر بیش از یك نفر به این حالت مبتلا شود احتمال وجود گاز منواكسید كربن در منزل وجود دارد.
راههای كاهش آلودگی سوختی در خانه
وسایل حرارتی باید توسط افراد متخصص مورد بازدید سالانه قرار گیرد.
دودكش‌ها و لوله بخاری‌ها را همیشه بررسی و آنها را تمیز كرده و هرگونه زنگ‌زدگی ، پوسیدگی و ترك خوردگی را در كوره‌های حرارتی تعمیر كنیم.
وسایل مصرف‌كننده سوخت باید در جای مناسب و به شكل صحیح نصب شوند. برای مثال : نصب آبگرمكن گازی درون حمام كاری بسیار خطرناك است.
هیچگاه از بخاری بدون دودكش و كلاهك برای گرم كردن فضای خانه استفاده نشود.
برای اطمینان از نحوه صحیح كار دستگاههای حرارتی لازم است آنها به طور مستمر كنترل شوند.
ب- سرب
سرب فلز خطرناكی است كه در محصولات بعضی از صنایع همچون رنگ‌سازی، باطری‌سازی، لعابكاری وجود داشته و همچنین در بنزین‌های حاوی سرب استفاده می‌شود.
سرب :کاز راه تنفس و یا وارد شدن گرد و غبار حاوی سرب یا رنگ‌های پوسته شده وارد بدن انسان می‌شود.
سرب در بدن ذخیره می‌شود و آثار آن غیرقابل برگشت می‌باشد.
سرب به كودكان حتی قبل از تولد آنها صدمه می‌زند هرچه سن كودك كمتر باشد خطرسرب برای او بیشتر است.
سرب در مقادیر كم می‌تواند موجب كندی رشد و مشكل یادگیری، افت ضریب هوشی و مشكلات رفتاری در كودكان می‌شود.
مقدار زیاد سرب سبب بالا رفتن فشار خون ، كم‌خونی ، بیماری كلیه و اختلال در دستگاه تولید مثل در بزرگسالان می‌شود.
برای كاهش خطرات سرب چه باید كرد؟
برای نقاشی ساختمان خوب است ابتدا رنگ‌های پوسته شده قبل را تاحد امكان با دستمال مرطوب پاك كرد.
هنگام تراشیدن رنگ در و دیوار و سمباده كشیدن به آنها باید از ماسك استفاده كرد و سایر افراد بخصوص كودكان را از محل گرد و غبار دور كرد.
دستها و اسباب‌بازی‌های كودكان را باید مرتباً شست.
برای جلوگیری از انتشار گرد و غبار حاوی سرب می‌توان بوسیله دستمال مرطوبی گردگیری كرد.
ج- دود سیگار
دود سیگار یكی از عوامل مهم در آلوده ساختن هوای داخل ساختمان است.
دود سیگار علاوه بر فرد سیگاری به افرادی كه هوای آلوده به دود را تنفس می‌كنند زیان می‌رساند. و حتی ممكن است موجب سرطان ریه درآنها شود.
دودسیگار خطری جدی برای سلامت كودكان است. كودكانی كه در كنار افراد سیگاری زندگی می‌كنند در معرض بیماریهای مختلف ریوی همچون برونشیت هستند.
براساس امار سالانه بین 150تا300هزار نوزاد در اثر دود سیگار دچار عفونت تنفسی میشوندابتلا به ناراحتی‌های گوش، حملات آسم، ایجاد تحریك در دستگاه تنفسی مانند سرفه و عطسه، خلط و خس‌خس كردن از دیگر عوارض سوء تنفس هوای آلوده به دود سیگار است.
تنفس هوای آلوده به دود سیگار در كودكان غیرآسمی نیز موجب بروز علائم آسم می‌شود.
برای كاهش خطرات دود سیگار چه باید كرد؟
در خانه سیگار نكشیده و به دیگران هم اجازه این كار را نباید داد (بخصوص در حضور نوزادان و شیرخواران)
اگر كسی در خانه سیگار كشید حتماً در و پنجره‌ها را باز كرده تا هوا تهویه شود.
د- آزبست
یكی دیگر ازآلاینده‌های هوای داخل ساختمان آزبست است كه در عایق‌بندی ساختمان، در مقابل آتش، صدا و سرما به كار می‌رود. همچنین در عایق‌بندی لوله‌كشی ساختمان استفاده می‌شود.
ذرات آزبست به دلیل پاره شدن عایق‌بندی‌های پوسیده و یا هنگام تعمیرات ساختمان در هوا منتشر شده و از طریق تنفس وارد بدن انسان می‌شود.
آثار تخریبی این ماده در كوتاه مدت بروز نكرده ولی در بلندمدت به صورت سرطان‌های سینه و شكم آشكار می‌شود.
افراد سیگاری بیش از دیگران در معرض اثرات سوء این ماده هستند.
چه باید كرد؟
چنان چه قسمت‌های عایق‌كاری شده منزل نیاز به تعمیر دارد، حتماً باید از افراد با تجربه و آشنا به مسائل فنی كمك گرفت.
هنگام تعمیر عایق‌كاری منزل، افراد خانواده به خصوص كودكان را از محل دور كرد.
پس از تعمیرات ساختمان خوب است ابتدا محل را نظافت اساسی كرده سپس از آن استفاده كرد.
هـ-
سایر الاینده ها مواد شیمیایی مختلف از جمله حشره‌كشها، رنگها، براق‌كننده‌ها ، واكس‌ها ، چسبها، پاك‌كننده‌ها، خوشبو كننده‌ها و سفید‌كننده‌ها پس از استفاده ، بخشی از آن تبخیر شده و وارد هوای تنفسی می‌شود.
واكنش‌های سریع این مواد عبارتند از: سوزش و خارش چشم، بینی، گلو و سردرد.
تماس طولانی مدت با این مواد منجر به از دست دادن مقاومت بدن در برابر بیماریها، آسیب به كبد و كلیه و دستگاه اعصاب می‌شود.
برای كاهش ورود این آلاینده‌ها چه می‌توان كرد؟
از مواد شیمیایی در مكان‌هایی استفاده شود كه به خوبی تهویه می‌شوند. به كار بردن انواع سفید‌كننده‌ها در حمام و دستشویی كه به خوبی تهویه نمی‌شوند خطرناك است.
این مواد را به نحوی باید دسته‌بندی كرد كه امكان پاشیده شدن، نشت كردن، و ریزش نداشته باشد.
استفاده از توری برای جلوگیری از ورود حشرات بهتر از استفاده از مواد حشره‌كش است.
در نقاشی با رنگ‌های روغنی چنانچه از تینر و حلال‌های نفتی استفاده كنیم. این مواد تبخیر شده و هوا را آلوده می‌كند. به همین دلیل چه خوب است از رنگ‌های پلاستیك كه با آب رقیق شده و كم‌ضررتر هستند استفاده كرد.
از ذخیره كردن مواد سوختنی به خصوص بنزین در محل زندگی خودداری كنید. زیرا تبخیر آن موجب آلودگی هوا می شود.
منابع : قانون انلاین و ایسنا | 
