 مراد از آثار "ما تقدّم" و "ما تأخّر" اعمال چیست؟ از دیدگاه قرآن، مراد از آثار "ما تقدّم" و "ما تأخّر" اعمال چیست؟
در قرآن مجید، آیاتی آمده که به این حقیقت اشاره فرموده است که انسان در عالم آخرت، در برابر کارهایی که از قبل فرستاده و کارهایی که آخر می‌فرستد، مسئول است؛ بدیهی است که مراد از "اعمال ما تقدم"، طاعات و عبادات و یا گناهانی است که در مدّت زندگی خود مرتکب شده، چون دنیا به منزلة کشتگاه و زراعت گاه است، و بشر همانند کشاورز، هر چه کشت کند، در عالم آخرت همان را درو و برداشت خواهد کرد.
اما مراد از اعمال ]ما تأخّر[ آثار کارهایی است که نتیجة آن پس از مرگ انسان، در عالم آخرت به او می‌رسد و آن سنت‌های خوب یا بدی است که انسان به جای گذاشته یا کتاب علمی مفید و ارزشمندی تألیف کرده که دیگران در طول قرن‌ها از آن استفاده کرده‌اند و تا زمانی که این کتاب باقی است، اجر و پاداش در نامه عمل نویسنده ثبت می‌شود، و نیز اگر کتابی تألیف کند که عقیده جوانان را نسبت به دین، ضعیف نماید یا مرکزی تأسیس کند که جوانان را به انحراف بکشاند ـ تا زمانی که آثار این کارها موجود باشند ـ وزر و وبال آن، به گردن مؤسس است.
رسول خدا(ص) می‌فرماید:"چند عمل است که بعد از مرگ نیز، پاداش آن به انسان می‌رسد:اوّل:غرس کردن درخت؛ دوم:حفر چاه یا چشمه ]که این دو را وقف نماید و در اختیار عموم قرار دهد.[(میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج 7، ص 14.) ؛ سوم:تألیف کتاب علمی؛ چهارم:ساختن مسجد؛ پنجم:تربیت فرزند صالح که بعد از وفات پدر برای وی استغفار کند."
در حدیث دیگری آن حضرت می‌فرماید:"کسی که سنّت حسنه‌ای در اسلام از خود به جای گذارد که دیگران بعد از مرگ وی به آن عمل کنند، نوشته می‌شود برای او اجر کسی که به آن سنت عمل می‌کند و از اجر و پاداش عمل کنندگان نیز، چیزی کسر نمی‌شود."(صحیح مسلم، ج 4، ح 2059.)
در سورة قیامت آمده است:"یُنَبَّؤُاْ الاْ ؟ًِنسَـَن‌ُ یَوْمَغ‌ذِم بِمَا قَدَّم‌َ وَ أَخَّرَ ؛(قیامه،13) روز قیامت، انسان آگاه می‌شود به آن چه جلو و آخر فرستاده."
هم چنین در سوره حشر می‌خوانیم:"یَـََّأَیُّهَا الَّذِین‌َ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّه‌َ وَلْتَنظُرْ نَفْس‌ٌ مَّا قَدَّمَت‌ْ لِغَد؛(حشر،18) ای مؤمنین!از خدا بترسید و هر نفسی بنگرد، تا چه عملی برای فردای قیامت خود پیش فرستاده." | 
