سلطان معرفت یاعلی ابن موسی الرضا(ع) :: طب سنتی و اسلامی در ایران
Xگروه بین المللی HSE IRAN
گروه بین المللی ایمنی بهداشت

سلطان معرفت یاعلی ابن موسی الرضا(ع) :: طب سنتی و اسلامی در ایران

طب سنتی و اسلامی در ایران 1395/10/28
اصول اولیه طب در ایران باستان
ایرانیان معتقد بودند که تمام هستی از چهار رکن خاک، آب، هوا و آتش شکل گرفته است و معتقد بودند که انسان نمونه کوچکی از این هستی بزرگ است. توجه به مساله مزاج در درمان بیماری ها، نکته برجسته و شاخصی است که در طب ایران باستان به چشم می خورد. آنها معتقد بودند که گرمی، سردی، تری و خشکی، چهار قوه مهم هستند که اعتدال و سلامت بدن، وابسته به اعتدال آنهاست. همچنین معتقد بودند که بدن از دو قوه جسمانی و روحانی ترکیب شده و همواره توصیه می کردند که مردم باید در تقویت هر دو قوه بکوشند، زیرا سلامتی یا عدم تعادل هر یک در دیگری مؤثر است.
بنابراین مایه بسی افتخار است که ایرانیان باستان که نیاکان ما باشند، در آن زمان چنین نظریات صائب و دقیقی داشتند. اهمیت دیگری که این مطلب دارد این است که نشان می دهد طب ایران، پایه طب یونانی است و این مطلبی است که آقای سیریل الگود (نویسنده کتاب تاریخ طب در ایران) با همه تعارض خود نمی تواند به آن اقرار نکند: " ایرانیان، اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده به یونانیان تعلیم داده اند. در سال 700 پیش از میلاد، هیچ گونه اثری از علم و فرهنگ در یونانیان مشهود نبود. با این حال، 200 سال پس از آن، یونانیان چنان در علوم و فنون پیشرفت کرده بودند که بقراط توانست رساله هایی در دانش پزشکی به رشته تحریر در آورد و عنوان پدر طب را برای خود کسب کند. خیلی بعید به نظر می رسد که یونانیان در طی این دو قرن، روشی را که اکنون به نام روش بقراط معروف است خود به خود پدید آورده باشند.
به علاوه در آثار و کلمات بقراط، نشانه های تازگی کاملاً آشکار است و هیچ گونه اثر تحول تدریجی در آنها دیده نمی شود. حتی خود یونانی ها هم فرضیه طبایع چهارگانه خود را یک فرضیه بیگانه می شناختند و به رسم آن زمان، آن را ایرانی می نامیدند."
تغذیه در ایران باستان
ایرانیان در زمینه خوراک و تغذیه هم آداب مخصوصی داشتند. گوشت گاو، گوسفند، شتر، آهو، اسب و گوشت حیوانات شکاری را مصرف می کردند، ولی از خوردن گوشت خزندگان، دوزیستان و حیوانات گوشتخوار خودداری می کردند. در وندیداد (یکی از نسک های پنج گانه اوستای امروزی) از بازرسی مواد غذایی یاد شده و توصیه شده که گوشت و غذاها را کاملاً پخته و قبل از خوردن بو کنند که فاسد نباشد. غذای روزانه جوانان بعد از ورزش، نان، شیرینی، بولاق اوتی و نمک بوده است. نوشیدنی آن ها عموماً آب بوده است. زرتشت از خوردن مشروبات الکلی نهی می کرد و شراب تنها در جراحی ها مصرف بیهوشی داشته است. آداب غذا خوردن به شکل صحیحی اجرا می شد. افراد ظرف مخصوص برای نوشیدن آب داشتند. موقع غذا خوردن از صحبت کردن خودداری می کردند، زیرا معتقد بودند که آب و ترشحی که از دهان خارج می شود، سبب آلودگی غذای دیگران می شود. در روز دو وعده غذا می خوردند.
تعریف مزاج از دیدگاه طب سنتی
بر آیند اثر مجموعه عناصر و ارکان مادی نظام هستی در یک شیء، گیاه، غذا، حیوان و انسان را مزاج آن می نامیم.
برخی از حکما نقش رفتارها را در پیدایش مزاج دخیل می دانند و برخی دیگر نیز نقش پندارها را تحت عنوان عوامل نفسانی (غم و شادی که موجب بروز سودا و صفرا) در بروز مزاج مطرح می سازند. اما به طور مشخص یک عنوان برجسته برای عوامل و عناصر معنوی (غذای حرام و حلال و یا نیت پلید و خیر در بروز مزاج) در شکل گیری مزاج قرار نداده اند.
 7 روش درمانی در طب اسلامی
1. تغذیه درمانی
تغذیه درمانی و نگاه به نوع تغذیه، اساس و اصل تمام مکاتب پزشکی جهان، از جمله مکتب پزشکی جامع اسلامی است. این بحث در طبّ جامع اسلامی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است که به بحث "اطعمه و اشربه" معروف است.
بحث "اطعمه و اشربه" توجه خاصی به نوع، کیفیت و زمان مصرف غذا دارد.
طبّ جامع اسلامی تغذیة سالم و صحیح را ضامن سلامتی انسان می‌داند1 و به همین جهت اولین شیوه از هفت شیوه درمان جسمانی را به این امر مهم اختصاص داده است.2
در نظر گرفتن حلال و حرام بودن غذاها و نوشیدنی‌ها و چگونگی حلال شدن و حرام بودن آنها را فقط در تحقیق قواعد تغذیه ای اسلامی می‌توان به این سادگی و جامعی یافت و این بحث در سایر مکاتب تغذیه ای و درمانی یا مفقود است یا به صورت ناقص و طبق اعتقادات خرافی موجود است.3
2. گیاه درمانی
در طبّ جامع اسلامی در مورد گیاه درمانی و کیفیت استفاده از گیاهان در شفابخشی تمام بیماری‌ها بحث مفصلی شده است.4 آیات و روایات و تحقیقات دانشمندان طبّ جامع اسلامی در این باره بسیار گسترده و کامل است، طوری که اگر کسی فقط در این روش از درمان موفق به کسب تبحر و تجربه شود، می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها را درمان کند و در حرفه خود کامل شود.5
3. حجامت درمانی
طبّ جامع اسلامی، حجامت را سومین ستون طبّ جسمانی قرار داده است و در مورد حجامت که قدمت 5000 ساله یا بیشتر دارد،6 نظریه‌های نوینی را ارائه می‌دهد، از جمله این که:
- طبّ جامع اسلامی اصول سرّی این شیوه از طبّ را توضیح داده است،
- روابط مختلف بین بدن و جهان هستی در طی استفاده از این شیوه،
- روابط بین مایعات درون اعضاء و اجزای رئیسة بدن نسبت به ظاهر بدن و محیط اطراف،
- توجه به دفع شرّ موجودات غیر ارگانیک (امواج منفی) در طی انجام حجامت که با قرائت آیات و دعاهای خاصی انجام می‌شود.
- شناسایی بی‌سابقة قسمت‌های حجامت بر روی بدن انسان
- مشخص نمودن رابطة بین حجامت در قسمت‌های مختلف بدن و درمان‌های خاص،
- معرفی زمان‌های مختلف (مفید یا مضر) به جهت انتخاب روز و ساعت و ماه و سال و حالت‌های مختلف فلکی و نجومی.
4. فصد درمانی
فصد درمانی (رگ زدن) همانند حجامت درمانی است که با تمام فصد درمانی‌های قبل از اسلام، هفت خصیصة متفاوت دارد. همچنین بیش از صدها خصیصة متفاوت با گرفتن خون وریدی که توسط سازمان انتقال خون در طبّ جامع اسلامی معرفی شده است، دارد.
5. سنگ درمانی
سنگ‌های موجود در طبیعت همانند گیاهان و حیوانات دارای خواصّ مهمّ طبی و غیرطبی هستند. دانشمندان امروزه به خوبی متقاعد شده اند که سنگ بر ماده اثرگذار است.
سنگ هم امواج را دگرگون می‌کند و هم امواجی را از خود ساطع می‌کند. در طبّ جامع اسلامی هر سنگی، هم به تنهایی معرفی شده7 و هم در زیر مجموعة سنگ‌های هم خانوادة خود تعریف شده است. حکمای اسلامی با استفاده از هزاران حدیث و روایت دربارة خواصّ سنگ‌ها که از چهارده معصوم(ع) روایت شده است، راجع به سنگ شناسی و کیفیت استفاده از سنگ‌ها بر اساس شناخت طبیعت8 آنها، تألیفات و تحقیقات گرانقدری دارند. نقش نگین معصومین دراین زمینه قابل اشاره است.
6. عطر درمانی
در هیچ مکتب درمانی قبل یا بعد از اسلام، و حتی در هیچ مذهبی به اندازة تعالیم مذهب اسلام، در مورد عطرهای مختلف نظری ارائه نشده است، البته با مراجعه به کتب تدوین شده در مورد عطر درمانی در طبّ جامع اسلامی، می‌توان با روحیات و علائم ظاهری و باطنی بیماری‌ها و کیفیت تأثیر مواد لطیف بر بدن آشنا شد و متوجه طبیعت مختلف عطرها و رایحه‌های گوناگون و اثرات آنها گردید. عطرها معمولاً به طور بسیار ظریف بر محرک‌های درونی بدن تأثیر می‌گذارند و موجب درمان می‌شوند. طبّ جامع اسلامی علاوه بر شناسایی طبیعت عطرها، این محرک‌های درونی را نیز معرفی می‌کند.
7. رنگ درمانی
در رنگ درمانی اسلامی اعتقاد بر این است که بسیاری از بیماری‌ها را می‌توان فقط با استفاده از رنگ درمان کرد. البته این درمان باید با مراعات تمام قواعد و اصول رنگ درمانی اسلامی انجام شود.
شیوة استنشاق رنگ که با استفاده از فنّ تجسّم خلّاق اعمال می‌شود، یا به کار بردن مایعات رنگین یا استفاده از لباس‌ها، وسایل و سنگ‌ها با رنگی خاص که حالت تعادل را ایجاد می‌کنند، در درمان بیماری‌ها مؤثّر است. البته امروزه تأثیرات انرژیک نامحسوس رنگ بر روی روح و جسم به اثبات رسیده است.9
در رنگ درمانی اسلامی اعتقاد بر این است که هر یک از رنگ‌ها دارای طیفی خاص است که با ردیفی از طول موج‌ها ارتباط دارد، یعنی صدها اختلاف رنگ جزئی و نامحسوس وجود دارد که حضرت علی(ع) در "نهج البلاغه " به آنها اشاره نموده است و در آیات و روایات در به کارگیری صحیح آنها توصیه شده است.
از آنجا که میزان ارتعاش رنگ‌ها یکسان و بسیار شبیه به هم است همة آنها برای چشم انسان قابل رؤیت نیستند. کلمة "نور" که در برگیرندة انواع رنگ هاست، در آیات و روایات بسیار آمده است و در ابعاد مختلف رنگ درمانی با استفاده از منابع دینی و دستورات پایه ای طبّ جامع اسلامی این درمان صورت می‌گیرد.
طول موج رنگ بنفش کوتاه ترین طول موج است و از 380 تا 450 نانومتر بُرد دارد. رنگ قرمز دارای بلندترین طول موج و بُرد آن از 630 تا 730 نانومتر است.
رنگ‌ها به شیوه‌های مختلفی بر ذهن، روح و جسم انسان تأثیر می‌گذارند که تمام این تأثیرات و کیفیت حصول آنها در رنگ درمانی طبّ جامع اسلامی بحث شده است.
گرد آورنده :امیر سالار سعیدی

نظرات

پست نظرات
نام:


ایمیل:


عنوان:


نام سایت:


نظرات:

كد: